De Meester en de Menigte
De anatomieles
Daar ligt hij dan, binnenstebuiten,
uitgekleed tot op de ziel, uitgekermd,
afgenomen van de galg en van Jan Rap
en zijn maat die zich vergapen kwam.
Scherp uw blik aan, heren, tot hij snijdt
op de tafel van de doctor met die breed
gerande hoed, gij die doet of u niet deert
wat Rembrandts oog ontleden moet.
*
De kunst van het kijken
naar Vlaamse Primitieven, herbekeken door Solange Abbiati
1
Hoe hoekig valt de mantel
waaronder ronde vormen
wegschuilen in de luwte
voor dat te scherpe licht.
2
Glashelder spiegelt licht
wat opwelt in een ooghoek.
De mantel maakt een knik
en breekt in plooien uit.
3
Tussen de plooien valt
licht dat verdwaalt in schaduw.
Vind met je blik de vouw
waarin het licht verdwijnt.
4
Strijk de vouw er weer uit.
Al is het wat gekreukt,
al heeft het kraaienpootjes,
haal het uit de plooi.
5
Zoek in alle hoeken,
zoek het in de rondte,
zoek het in de schemer
zoekgeraakte licht.
6
Zoek onder de grondverf,
zoek achter het doek,
zoek in het halfdonker
een vergeten wit.
7
Raak met het blote oog
dat het niet vangen kan,
dat het niet kan helen,
het breken van het licht.
8
Hoe kroop in de hoeken
waar de lijnen breken
in kreuken en in slepen
die nasleep van verdriet.
9
Het haakt in de kleren,
duikt in schuine vlakken,
bekent alle kleuren,
bezinkt in het donker.
10
Het is het hooglied dat
een klaaglied is. Het is
dat zoeken op de tast
naar wat verblindt.
*
De passie van het Lucasgilde
Waarom hangt ginds het meesterwerk
tussen zijn minderen? Omdat God
de hand aftrok van wat volmaakt is?
Of om het aan het oog te onttrekken?
Wordt het meesterstuk daarom omstuwd
door heel die menigte? Opdat, als zij
zich op dat doek daar blind gaat staren,
de meesterhand verborgen blijft?
*
De Lucaspassie
Waarom wordt de gekruisigde omringd
door twee misdadigers? Om de kruisdood
van de onschuldige in het oog te doen lopen?
Of om hem aan het oog te onttrekken?
Wordt Golgota daarom omstuwd
door heel die menigte? Opdat, als zij
zich op dat schouwspel blind gaan staren,
de onschuld hun verborgen blijft?
*
De meester en de menigte
About suffering they were never wrong,
The Old Masters
(W.H. Auden)
Van het wegkijken van andermans lijden
wisten ze alles, de oude meesters. Hoe altijd
iets anders de aandacht opeist, en een menigte
zich niet voetstoots laat afleiden door iemand
die God weet waarom een kruis naar die schedelplek sleept.
(Je moet goed gek zijn om je daarmee te gaan moeien,
laat staan om, gelijk die zottin, een schone doek
te verknoeien aan een hoofd vol bloed en wonden.)
Wat die schilder daarin ziet? Naar zijn schetsboek
heeft zij niet omgekeken, die bezige menigte.
*
Midrasj
of de Bijbellezing
Hoe springerig verloopt geschiedenis
als zelfs God er niet wijs uit raakt
en zijn eigen Bijbel blijft herlezen
in een eeuwig zoeken naar betekenis.
*
tsimtsoem
of de terugtrekking
De Ene schiep een veelvoud,
noemde dat veelvoud wereld,
trok zich terug in ballingschap.
Het licht spatte uiteen in vonken
en doolde in het donker. Niets
bevond zich nog op zijn plaats.
De Ene verstond zich niet meer
uit zichzelf. Wie vond zijn naam
nog in die bende? De Bijbel
viel uiteen in boeken, de Wet
in letters. De Ene veranderde,
vergramde tot de Ongeduldige,
werd gescheiden van zijn eigen
Mededogen. Wat moest hij met
de mens?
*
Wijsheid van Salomo
Een mens ziet het licht en hoort de ruimte tuiten,
naar wat hem ontschiet grijpt hij en neemt het woord,
en zijn tong is beslagen van spraak
en het oor raakt nooit vol van horen.
De dwaas jaagt nog een schaduw na.
De wijze vergaart wat hem schemert.
En het oog kan het licht niet lezen.
En de mond spelt lucht en leegte.
(c) Stefaan van den Bremt / April 2015