Versindaba
~ 'n Kollektiewe weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

 

Die titel van die blog hou direk verband met die vierde Literaire Salon in’t Wevershuisje wat op 19 Oktober in Tilburg plaasgevind het. René Bohnen, hoofgas uit Suid-Afrika, was al in die Europese lugruim toe ek soggens vroeg hierdie brose framboos in my tuin ontdek. Die vruggie het op die punt van afval gehang. Framboostyd was eintlik verby. Die herfs het in al sy glorie aangebreek.

 

Soos dit altyd met die voorbereidings vir die salon gaan, was ek amper klaar om my in te lees in soveel moontlike poësie van al die uitgenodigde gaste: behalwe Bohnen ook Miriam van Hee, Paul Meeuws en Vicky Francken. By Meeuws en Francken was dit maklik, want dit was van elkeen slegs hulle debuutbundels wat albei genomineer was vir die C. Buddinghprys 2017: De geluiden in die geval van Meeuws en Rőntgenfotomodel van Francken. Van Bohnen het ek op daardie stadium nog het haar eerste twee bundels onder oë gehad, want Op die punte van die heelal was toe pas bekendgestel in Suid-Afrika. Maar dit was Van Hee se uitgebreide oeuvre wat my goed besig gehou het. En dit was Van Hee se gedig de bramenpluk uit haar gelyknamige bundel van 2002 wat my by my eie frambosie laat vassteek het. Vermoedelik lees elkeen ’n gedig anders, want daardie Engelse spreekwoord “beauty is in the eye of the beholder” geld ook vir poësie. Persoonlik lees ek stadig, proe-proe, reëltjie vir reëltjie en nogal assosiatief. Die volgende twee strofes in de bramenpluk tref my soos ‘n sagte vuishou tussen die oë:

 

ga dan en pluk de rijpste bessen,

die glanzend zwart zijn, zwaar

en lobbig, die zich gewillig geven

laat de tegendraadse hangen,

hun tijd kom later

 

en laat, wat onbereikbaar lijkt

zo blijven, want alles heeft een prijs:

je kunt je huid verwonden

aan de doornen, je kunt een adder

wekken uit de slaap, je kunt

je mandje laten vallen

 

Die geswolle fragmentjies van Van Hee se brame en die framboos in my tuin is identies. Hulle deel ’n kwesbaarheid. Tweedens geld die beginsel van loslaat wat my betref nie net vir ’n ryp braam nie, maar ook vir alle ma’s (en pa’s?) wie se kuikens die nes verlaat en op hulle eie die gevaarlike grootmenswêreld betree. Of wie se kinders besluit het om te emigreer. Loslaat is moeilik! En daardie koppige braam wat nié gepluk wil word nie is vir my die gedig waarvan die afronding nog agterweë bly. Dit is die gedig wat nie geforseerd die leserswêreld wil ingaan nie. Die digter moet wag dat dit ryp word. Die gevare wat ’n rypgedrukte gedig vir sy maker inhou, is volgens Van Hee “doornen”, “adders”,, en “ je kunt / je mandje laten vallen”.

 

Brame en frambose is tegelykertyd ook bessiesoorte wat eintlik vreemd is vir die meeste Suid-Afrikaners. Ek besluit terstond dat Bohen my leeservaring konkreet moet deel. Sy moet hierdie framboos kom pluk en vóél hoe dit loslaat of weerstand bied. Ook al sal ons laat van Schiphol af terugkom in Tilburg. Van Hee se poësie is so fyn, so gerig op klein, persoonlike ervarings dat dit Bohnen miskien sal help om dit beter te verstaan, het ek gedink. En nog voor middernag het Bohnen die framboos gaan pluk. Met haar fyn-fyn vingers pluk sy sonder om te weet hoekom sy pluk. Minstens twee frambosies – ’n stramme en ’n sagte – en saam-saam ontleed ons die geheim van loslaat onder die kombuislig. Die kern van loslaat vir ’n framboos is ’n groot, sagte hart. Dit laat ’n gat, ’n gemis, agter in die lyf van die frambosie.

 

 

Tot my groot verrassing vertel Bohnen so bo-oor die frambose dat sy ter voorbereiding van die salon Daniel Hugo se vertaalwerk van Van Hee gelees het. Sy herken die inhoud van de bramenpluk vaagweg. Hugo se vertaalwerk is gebundel in die Afrikaanse bloemlesing In plaas van die stilte, maar sy het dit ongelukkig nie saamgebring nie. Ek was glad nie bewus van die gebundelde Afrikaanse vertalings nie. So lyk Hugo se vertaling op p. 99:

 

brame pluk

 

kies ’n warm dag begin september

met gloeiende populiere, met lig

wat deur ’n gaas van stof val,

met al die vensters oop

 

dié middag, as die buurman rus

in die skadu van die neutboom

en sy blik oor die dal laat dwaal

asof hy na ’n film kyk: daar vlieg

voëls, verder as wat ons kan sien

maar hulle verdwyn nie

 

gaan dan en pluk die rypste brame

dié wat blinkswart is, groot

en knobbelrig, dié wat gewillig is

laat die halsstarriges hang,

hulle tyd kom later

 

en laat dié wat onbereikbaar lyk

so bly, want alles het ’n prys:

jy kan jou seermaak

aan die dorings, jy kan ‘n adder

wek uit sy slap, jy kan

jou mandjie laat val

 

gebruik dus jou tyd, kom dikwels terug

op jou spore, sing vir die wespe

liedere, stel hulle gerus

 

en as jy dink dat jy kan bly

gaan terug na waar die tyd

verbygaan en die lig van kleur

verander, waar die yskas aanskakel

waar iemand gate in die muur boor

waar die wind vannag nog opsteek,

die herfs begin, waar iemand

vir jou wag

 

Inderdaad! Die herfs breek in al sy glorie aan terwyl Bohnen in Tilburg, Amsterdam, Arnhem, Maastricht en Eindhoven kuier. Haar besoek word omarm deur twee boswandelings in die omgewing van Tilburg. Framboostyd maak plek vir paddastoeltyd. Die bos ruik na lieflike verganklikheid en kreun van sponsige groeiseltjies in allerhande vorms en kleure. En na die eerste boswandeling eet ons dieselfde aand sommer ook paddastoelrisotto. Maar Bohen se eerste prioriteit was die Literaire Salon in’t Wevershuisje en sy ontmoet Van Hee: ’n skugter vrou, maar dwingend ernstig wanneer dit oor poësie gaan. En dít deel Bohnen en Van Hee en al die ander wat uitgenooi is. Poësie is ons erns, ons lus en ons las.

 

 

Na die tweede boswandeling is Bohnen so meegesleur deur die Nederlandse “poet’s season” dat sy begin vertaal aan Van Hee se gedig paddastoelen – ‘n gedig wat opgedra is aan Rugter Kopland. Vaagweg wonder sy of Hugo dit ook vertaal het, maar die inspirasie van die paddastoele in die bos wen die oorhand en die woorde “het zijn oortjes van vlees / waar de aarde mee luistert / naar de muziek van het woud” roep al harder. Sonder om defintief te weet of Hugo hierdie gedig ook vertaal het, voltooi Bohnen haar vertaling in Tilburg onder haar loseerkamer se dakraam. Sy doen haar eie ding, hoewel nie onbevange nie. Ek stel haar gerus. Só het dit ook in 2014 gegaan met Charl-Pierre Naudé se gedig Bobotie toe drie ander digters onwetend van mekaar die gedig in Nederlands vertaal het. Dis nie ’n kompetisie nie! Hoe meer siele, hoe meer vreugde kan maklik ook oorgedra word op hoe meer vertalings, hoe méér en ryker Afrikaans. Hier volg Bohnen se vertaling:

 

paddastoele

(vir r. kopland)

 

hulle is oortjies van vlees

waarmee die aarde luister

na die musiek van die woud

oor stilte, oneindigheid

of hoe dit is as die voëls

vertrek het

 

hulle groei wanneer niemand sien nie

vroeg in die oggend of snags

oor kastaiings, beuke

in sagte beddings heide

en mos, op plekke waar sonlig

tussen bome kan

deurdring tot in die gras

 

en dit hang weer af

van die wind, want dit is tog hy

wat die blare skud

en die wolke uitmekaar dryf

net wanneer hy wil

 

Miriam van Hee

uit: buitenland (2007)

vertaling: René Bohnen

Literaire Salon in’t Wevershuisje (2017)

 

 

En hoe ek ook al sélf geïnspireer is deur Van Hee se gedig de bramenpluk lei dit nie tot ’n vertaling nie, maar tot ’n kort gediggie. Waar digters saamkom, deel hulle ’n gemeenskaplike taal. Poësie. Wat hulle in ’n internasionale konteks van mekaar onderskei, is hulle moedertaal. Moedertale is eintlik instrumente in diens van poësie. Daarmee word mekaar se werk verken en waardeer. Boonop sal ’n framboos nooit sommerso in ’n Suid-Afrikaaanse tuin groei nie. Ek skryf dit in Nederland in Nederlands:

 

vanochtend ontdek ik in mijn tuin een rijpe framboos:

zal ze haar adem nog inhouden nog even vasthouden

 

vanavond zullen we samen naar het struikje gaan

als de tijd er rijp voor is willen we met een zaklamp

het raadsel van haar loslaten ontdekken

 

@Carina van der Walt

Literaire Salon in’t Wevershuisje 2017