Jan, Piet, Koos en Jakob
Loftus Marais
Human & Rousseau.
978 0 7981 7717 7
Resensent: Marius Crous
Jan, Piet, Koos en Jakob is die ongewone titel van Loftus Marais se derde digbundel sedert sy debuut Staan in die algemeen nader aan vensters (2008). Die voornemende leser verwag dus dat ons hier met ’n slagorde van mansfigure te doen gaan kry; almal met sulke goeie Boerename. Op die oog af gee die inkkolle voorop ook nie veel weg; selfs al word elke naam met ’n bepaalde kol geassosieer (Jan=groen, Piet=swart, Koos=blou, Jakob=geel).
Verskillende variante van die name word as gedigtitels gebruik: “Jakob Engelstoeier”, “Jantjie Skuinsdwars”, “Jan Pikbroek / Janmaat”, “Piet X”, “Piet-my-vrou”, “Piet Langpoot”, “Jan Pierewiet”, “Koos”, “Jakobregop / Jakobslap”, “Jakobstaf”, “Piet Pixel”, “Piet Lawaai”, “Piet Mondriaan”, Geldpiet”, “Piet Kapater”, “Jan Bantam”, “Jan Balie” – tot en met “Jacob Zuma, op perd”.
Die onderskeie naamkeuses kan ook in verband gebring word met die openingsreël van die gedig “Liefkoos” (49):
ek bring vir jou die ouderwetse woorde
op my palm, een vir een …
Want in hierdie bundel word heelwat gespeel met ouer, bekende frases en woorde en word hulle in ’n eietydse idioom verwerk.
Temas uit Loftus Marais se ander twee bundels wat hier voortgesit word, is die fyn satiriese blik op die samelewing, die familie, die verhouding met die pa, die digterskap en die futiliteit van skryf (vergelyk bl.38) en, soos hy dit stel, “die fokken kommingeit van mag”. Dié digter is ook bekend vir sy aweregse ontluistering: dis nie Jesus of Maria in die Pietà van Michelangelo wat bewonder word nie, maar die “plooimateriaal wat eerste aandag trek” (85). Of die piet-my-vrou se bors is “wimpy-rooi” (23) en jakarandas word as “psigotiese pers” (56) beskryf. Selfoontorings “opgetert as boom” (69) is vir hom mooi. Die affektasie van Franse motto’s in tekste, “asof almal frans kan lees” (62), laat hom die borselbelletrie op sy sjampoe of tandepasta verken. Selfs ’n Middeleeuse monnik word nie ontsien nie, wanneer sy klankeksperimente met sy abdy se klepel beskryf word (84).
Deurlopend in Marais se poësie is ook sy blik op mans en manlikheid en ek wil veral hierdie “taal van pielverdriet” (28) ondersoek. In etlike gedigte is daar ’n falliese verlusting in mans en hul seksualiteit en word ’n manlike seksobjek uitgebeeld wat iets “christeliks en nasionaal en macho” (50) aan hulle het. In die metropolitaanse konteks van die bundel word verskeie van hierdie Jan Allemanne gecruise.
Reeds in die openingsgedig, “Jakob Engelstoeier” (9), geskryf met ’n kopknik na Andrew McMillan se “jacob with the angel”, word die engel se liggaam in fyn besonderhede beskryf en word genoem dat daar “wel piel en balle” is, wat Jakob tydens die worstelslag teen hom voel. Die res van die gedig bied ’n estetiese beskrywing van die engel se lyf en des te meer is die frase opvallend. Kontrasteer hiermee die geobsedeerde vrou se keuse van benaminge vir die roede: “tolleman en pister, tros en voël en tril” (28) en haar tipering van “die boerepiel as teken van belediging”. As begeerde seksobjek is dit ‘n teken van bevrediging, maar as falliese magsimbool word hy beledig en ontkrag.
Die voorstedelike kantoorwerker wat nie besonder gelukkig is in sy huwelik nie (hy dra die argetipiese naam, Koos van der Merwe) se lewe is so afgestomp, dat hy selfs te moeg is vir “aftos” (43).
Die derde gedig van “Om met Pieter te vry” (47), lui soos volg:
.
blow jobs bied ’n veelheid vreemdheid
byvoorbeeld: die onverwagse slurpklank soos ‘n
kreepy krauly wat te hoog klim in voorstedelike stilte
of hoe mans terloops probeer ’n balhaar
uit hul mond uit vee voor verder gaan.
maar ek onthou jy het gestop, ’n nat haar
tussen duim en vinger uitgehaal
dit stip bekyk, nes, ha, ’n skaars veldplantjie of leë distel
in ons trille-idille.
Die “trille-idille” word deel van die metropolitaanse bestaan en word selfs teen die lamppale verkondig (“obeliske gecartouche met penis / enlargements” (55)). Die “veelheid vreemdheid” van anonieme seks word beskryf, maar ook die eiesoortige tipe intimiteit. Dit word ’n opheffing van wat Michael Warner in sy boek The trouble with normal (1999) die etiek van seksuele skaamte noem. ‘n Intieme (dog komiese) gebaar soos die haar in die mond illustreer hoe die grense van moralisering deurbreek word.
In enkele gedigte is daar ook die bekende ruimtes soos stoomkamers en die gym (hoe ironies is die naam Virgin Active nie), waar mans mekaar optel. Veral die gedig “Heet” (51) het so ’n heerlik sardoniese byt in die slot.
Selfs die volkskunstenaar Pierneef word nie ontsien nie. Vergelyk die volgende:
.
neem die kronk van ’n oumansbalhaar en
ook die vertakking van ’n spataar,
plant dit in bruinbloue bosveld
siedaar spruit dit tot ’n koepel- en sambreelding. (58)
Een van my gunstelinggedigte in die bundel is “Retro cruising” (74), wat as ’n samevatting van die deurlopende temas gelees kan word. Dit handel oor die cruising-aspek, die taksering van mans se liggame, en die anonieme kameraderie wat tussen mans ontstaan. Die spreker omtoor die oënskynlik normale man “aan die geslete kant van vyftig” tot ‘n “ware, ruie pappa”.
In ’n onderhoud met AJ Opperman (17 April 2019) merk Marais op dat die bundel uit heelwat biegerige verse bestaan en hy dit “baie meer vir homself geskryf”. En selfs al weet die leser nie wie die digteres is wat so vrot parkeer nie, of ken nie al die mans in die bundel – figmente of werklik – nie, is daar heelwat in hierdie teks wat hy vir ons geskryf het.
.
Boetie, maar jy kan wragtig skrywe dat die byle hyl! ‘Op die man af’…insiggewend – sien uit om die bundel te lees (sopas bestel)