Resensie: “erf en elders” (Kleinboer)

 

 

 

Resensie: erf en elders, Kleinboer, 2023. Gansbaai: Naledi.

 Resensent: Dewald Koen

 

Kleinboer, oftewel Fanie de Villiers, se tweede digbundel het onlangs by Naledi verskyn. Alhoewel Kleinboer veral bekend is as skrywer van die romans Kontrei, Werfsonde en Hierdie huis, het hy in 2020 as digter gedebuteer met Van my beste vriende is groen pyltjies en bruin bottels. As skrywer is Kleinboer enig in sy soort en word dikwels as die “Boere-Bukowski” beskryf weens onder andere die sterk outobiografiese element wat in sy skryfwerk voorkom. Hy skroom nie om oor, wat sommige lesers as kontroversiële onderwerpe mag beskou, te skryf nie. Onderwerpe soos seks, prostitusie, dwelmgebruik en die skatalogiese kom tematies gereeld in sy romans asook in sy gedigte voor.

Soortgelyk aan die digter-skrywer Charles Bukowski, beoefen Kleinboer hoofsaaklik die parlando as versvorm. Dié versvorm word gekenmerk aan die praatstyl of anekdotiese vertelstyl asook die intense persoonlike aard wat tematies in die gedigte voorkom. In die Afrikaanse poësie is digters soos Danie Marais en Charl-Pierre Naudé bekend vir die gebruik van die praatvers as digstyl. Daar word soms neergekyk op die parlando as versvorm. In Marlene van Niekerk se gedig “Gerbrand/Plascon” in haar bundel Kaar (2013) steek sy die draak met die gebruik van die praatvers. Ten spyte van sommige poësielesers se negatiewe beskouing van die parlando wil dit voorkom asof daar in die Afrikaanse poësie steeds ’n neiging bestaan om meer in die tradisionele versvorme te dig. Dit is egter stadig maar seker besig om te verander, veral wanneer tendense soos kletsrym en poësie wat op Instragram en ander mediaplatvorms verskyn in ag geneem word.

Kleinboer maak deurgaans van die parlando gebruik. Die bundeltitel plaas klem op die digter-spreker se liefde vir sy “erf” waar hy woon en die meeste van sy vrye tyd deurbring. Alhoewel ruimtes “elders” ook aan bod kom, keer die digter-spreker telkens terug na sy spreekwoordelike veilige hawe naamlik sy “stadserfie” in Yeoville:

 

ek reis hopeloos te min na my sin

petrol en hotelle is duur

en pandemieregulasies en vrese

vang my in eie stadserfie vas […]

 

Daar kom steeds enkele verwysings na die Covid-19-pandemie en die gepaardgaande inperking voor. Hierdie gedigte is egter beperk tot gedigte wat soos in sy debuutbundel tydens die inperkingstydperk geskryf is. Opvallend is egter die spreker se aanvaarding van die inperking tot sy “stadserfie” en vind hy dit selfs gerusstellend en vreedsaam om ingeperk te wees. Die titel van die programgedig, “reis”, verwys immers in die opsig na die interne reis wat die spreker tydens die inperking onderneem waartydens hy die beperkte ruimte tot sy beskikking ten volle verken en benut.

Tematies sluit die bundel sterk aan by sy debuutbundel. Weer eens handel die meerderheid verse oor sy liefde vir braai, seks, alkohol asook sy liefde vir sy tuin. Alhoewel dit oppervlakkig mag klink, is dit juis die spreker se onpretensieuse en eerlike verse wat tot die leser spreek. Hier is gewoon ’n tipiese Suid-Afrikaanse man wat sy alkoholiese drankie geniet terwyl hy by die braaivleisvuur staan en soms in die tuin urineer.

Dit het my egter opgeval dat die spreker telkens na sy ouderdom verwys en bewus is van die verganklikheid van die mens, maar veral ook sy eie verganklikheid. In die gedig “eina, ek het my twee broers oorleef” skryf hy met deernis oor die sterwe van sy broers weens verskillende tipes kanker.

 

[…]

hierdie liewe broer met eelte aan sy hande en ’n bleskop

is aan ’n ander vorm van kanker dood

’n rare tipe wat die are om die hart aanval

 

en ek?

nog nie vir kankergene laat toets nie, nee

te skrikkerig

[…]

 

Ook beurtkrag kom in die gedig “beurtkragblues” aan bod. Die spreker maak op geslaagde wyse van ’n Bybelse interteks gebruik om die dilemma te takel. Hy skroom egter nie om hierdie amper daaglikse ongerief komies te benader nie:

 

massiewe vuurbal doer in die lug

en kokende lawa ’n ent onder ons voetsole

maar hier op die skilletjie aardkors

sit ons al weer sonder elektrisiteit en skud kop en sug “hierdie land”

 

gasstofies gons

aanstons maak ons eksotiese koffie

ek verkies ivoorkus bo brasilië

en wonder wanneer maak ’n einstein

die energiedeurbraak wat ons verlos

 

my vyf lanterns met gelaaide batterye

is soos die oliegevulde lampe

van die bybel se wyse maagde

 

hulle moet mooi met die paadjie

deur die ruigte loop want ’n verkragter

genaamd eskom dool in die donker bos

 

die maagde moet mooi loop met lamp

in die een hand knopkierie in die ander

en ’n gil agter kleintongetjies gereed

 

Intertekstueel verwys hy ook na F.W. Reitz se bekende gedig “Klaas geswint en zijn Paert” (of “Klaas Geswind en syn perd”) wanneer hy in “matigheid voor oë is die doelwit” opmerk: “gisteraand weer so geswaai / soos klaas geswind op sy perd”. Die spreker tree ook selfspottend op met verwysings na resensies van sy vorige publikasies wanneer hy aanvoer:

 

[…]

my romans bevat hopeloos te veel seks

askies, en my digbundels dalk te veel drank

maar in ’n volgende lewe sal ek verander

[…]

 

Die spreker maak van treffende metafore gebruik. In “om vadersnaam” verwys hy tergend na “die groen fase van verkeersligte [wat] erg suinig [is] met tyd”. Myns insiens is een van die treffendste verse in die bundel getiteld “tyd”:

 

’n minuut ná seks wys ’n betrokkene se gesig

nie noodwendig meer blyke van intimiteit nie

en die sementtrap wat jou been breek

verklap agterna geen getuienis nie tensy

vate ook geskeur en bloed gespuit het

 

maar ’n tuinslak skuim soos ’n malle se mond

lank ná ’n onnutsige kleuter se soutstrooiery

en jou bankrekening vlieg nog vir ure

soos ’n arend ná jou salaris geland het

 

’n tsoenami gryp ruikers van ’n bloemis

se toonbank tientalle meters van die strand

en laat harte leeg en dompel moeders

jare lank in donkerte en smart

 

en iewers in die noordelike halfrond

verbeel ’n atoomhorlosie hom

hy hou tyd akkurater as ’n miljoenste

van ’n sekonde van god se polsslag

 

Met erf en elders het Kleinboer bewys dat hy maar mág dig. Ten spyte van ’n spelfout op die agterplat (“laager”) is die lywige bundel as geheel tegnies en taalkundig goed versorg en die verse afgerond. Alhoewel die verskeie verwysings na die skatalogiese irriterend raak, maak dit nie afbreuk aan die bundel as geheel nie. Erf en elders bied aan die poësieleser ’n alternatiewe blik op die lewe buite die grense van voorstedelike saligheid en versinnebeeld die digter-spreker die hart en polsslag van ’n dinamiese stad in Afrika op sy erf in Yeoville.