Yves T’Sjoen. Cahier van een lezer [13]

 

 

“Ik ben een lezer met de buien van geestdrift en verontwaardiging van een lezer; ik ben geen voorlichter, en ik zou het niet willen zijn.” – du Perron

Versindaba publiceert onregelmatig het ‘Cahier van een lezer’. Op de letterkundige brug tussen Zuid-Afrika en de Lage Landen deel ik parafernalia in de geest van de gelijknamige kleinschalige boekprojecten van de Nederlandse schrijver E. du Perron. Het Cahier, waarvan later een boekpublicatie verschijnt bij Naledi, is een neerslag van leeservaringen op het gebied van Nederlandse en Zuid-Afrikaanse letteren.

 

# 20

Dagboeknotities

In 1998, een jaar na het overlijden van Ernst van Heerden (1916-1997), is de privébibliotheek van de academicus, dichter en criticus geschonken aan het Poëziecentrum in Gent. Vele actoren in Zuid-Afrika en Vlaanderen speelden hierbij een rol. Ik noem naast vele anderen Lucas Malan, Johann Lodewyk Marais, Dorothea van Zyl en Wannie Carstens. Willy Tibergien, toenmalig directeur van het Poëziecentrum, zorgde voor een veilig onderkomen. Dankzij financiering door de PUK-Kanselierstrust van de Noordwes Universiteit (Potchefstroomkampus) is de omvangrijke verzameling met Afrikaanse dichtbundels in Gent beland.

In 2018 had op de zolderverdieping van het Poëziecentrum al een viering plaats naar aanleiding van 20 jaar Collectie Ernst van Heerden, de grootste poëziebibliotheek Afrikaans buiten Zuid-Afrika. Bij die gelegenheid spraken Wannie Carstens, Nicol Stassen (Protea Boekhuis) en ikzelf. Die bijeenkomst was veeleer kleinschalig. Op 28 november 2023 had op initiatief van het Poëziecentrum en in samenwerking met het Gents Centrum voor het Afrikaans en de Studie van Zuid-Afrika (Universiteit Gent) een academische zitting plaats in de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren. De publieke opkomst was groot, met opvallend veel studenten in de Grote Zaal. Ik mocht de wetenschappelijke waarde van de collectie in het licht stellen en de uitdagingen voor literatuurwetenschappelijk onderzoek illustreren. Ook de band tussen Ernst van Heerden, met een proefschrift over NP van Wyk Louw onder de leiding van de Gezelle-specialist Prof Frank Baur, en de Gentse universiteit heb ik met foto’s en op basis van archiefmateriaal becommentarieerd. Prof Carstens belichtte de historiek van de poëziecollectie in Gent.

Voor de studie en de lectuur van Afrikaanse poëzie in de Lage Landen is de bibliotheek in het Poëziecentrum van een onschatbare waarde. Studenten maken voor papers en scripties gebruik van de verzameling, met naast dichtbundels ook krantenrecensies, dvd’s en cd’s/cd-roms, secundaire literatuur. Ook de belangstellende lezer kan in de Collectie Ernst van Heerden oudere en meer recente boekuitgaven vinden. Dankzij de betrokkenheid van Louis Esterhuizen (destijds boekhandelaar in Stellenbosch), thans Eddington Esterhuizen, en Nicol Stassen van Protea Boekhuis en sedert enige tijd ook Johan Coetzee van Naledi wordt de verzameling telkens aangevuld en blijft op die manier up-to-date. De generositeit van beide uitgeverijen – Protea Boekhuis al vele jaren – en ATKV draagt ertoe bij dat de verzameling niet alleen de boekennalatenschap van Van Heerden presenteert – bijna alle bundels met opdrachten van schrijvers en met potloodaantekeningen en andere marginalia van Van Heerden zelf – maar ook een staalkaart biedt van de recente Afrikaanse poëzieproductie van 1998 tot vandaag.

In de Lage Landen en ook elders in Europa, zelfs in de Verenigde Staten en Rusland, bestaat belangstelling voor het Afrikaans. Afrikaans is een taal die een vitale en dynamische literatuur voortbrengt. Zowel in Gent, Antwerpen, Leiden en Amsterdam als in Zagreb, Poznań, Parijs, Wenen en Essen kun je (een cursus) Afrikaans studeren. In Gent volgen al vele jaren, sinds eind jaren negentig, studenten een vak Afrikaans: taal- en letterkunde, sinds 2017 ook het mastervak Talen en Literaturen van Zuid-Afrika. Sinds de start moeten dat in totaal alreeds enkele honderden studenten zijn. Dankzij de inspanningen van de Universiteit Gent en op initiatief van het Gents Centrum voor Afrikaans en de Studie van Zuid-Afrika (www.afrikaans.ugent.be) krijgen studenten de gelegenheid zich te informeren over taalgeschiedenis, maatschappelijke context, literatuur en de contacten tussen de diverse talen en culturen van Zuid-Afrika. Zij maken gebruik van de collecties met Afrikaanse literatuur in de faculteitsbibliotheek Letteren en Wijsbegeerte van de Universiteit Gent en de Ernst van Heerden collectie in het Poëziecentrum. De aanwezigheid van deze uitgebreide boekenverzamelingen betekent een bijzondere stimulans voor onderwijs en onderzoek op het gebied van de Afrikaanse letterkunde.

Stefaan Goossens (Poëziecentrum) schat het aantal bundels op bijna 1500. Een volgend arbeidsintensief (en financieel uitdagend) werk is nu de meer gedetailleerde digitale inventaris van de boekenverzameling, zodat ook buitenlandse onderzoekers kunnen zien wat de collectie bevat. De elektronische catalogi van het Poëziecentrum en de Gentse stadsbibliotheek De Krook zijn al met elkaar gelieerd.

Uitgever Nicol Stassen was onlangs te gast in Gent en hij bracht vijftig recent uitgegeven bundels mee in zijn koffer. Ook vóór de pandemie deed hij dat op jaarlijkse basis. Dankzij inspanningen van onder anderen Prof Ronel Foster en Prof Wannie Carstens wordt de verzameling nog altijd aangevuld met krantenknipsels over poëzie. ATKV is sinds kort een belangrijke partner voor de instandhouding en de aanvulling  van de collectie. Goossens is de dynamische en proactieve pleitbezorger van de Afrikaanse poëzieverzameling. Dankzij zijn betrokkenheid wordt publiek aandacht ruim besteed aan de collectie: hij is tegelijk behoeder en promotor van de Ernst van Heerden Collectie. Ikzelf besteed geregeld aandacht aan de collectie in colleges en met rubrieken op Voertaal, LitNet en Versindaba of occasioneel een academische bijdrage in Tydskrif vir Nederlands en Afrikaans. In mijn opstellenbundel Kwintet. Literaire dialogen tussen Afrikaans en Nederlands (2023) staat een hoofdstuk over “leessporen” van Van Heerden in bundels van onder anderen Antjie Krog en Elisabeth Eybers.

Het Poëziecentrum nam het initiatief voor de viering van 25 jaar Ernst van Heerden Collectie, met dank aan Stefaan Goossens en Sieglinde Vanhaezebrouck. De organisatie was een samenwerking met het Gents onderzoekscentrum en de KANTL. Prof Marlene van Niekerk, leerstoelbekleder 2023-2024 in Gent, las voor uit eigen werk en ik mocht een panelgesprek modereren met Van Niekerk en de jonge Vlaamse woordkunstenaar Hanna Desmet. Ronelda Kamfer, Lynthia Julius en Veronique Jephtas lazen gedichten voor die vooraf op video zijn opgenomen. De feestavond startte met een videofragment van Koleka Putuma, vorig jaar nog te gast aan de Universiteit Gent.

Op Samespraak voerde Alwyn Roux op 27 september naar aanleiding van de viering een gesprek met Stefaan Goossens, Wannie Carstens en mijzelf. Die opname is nog altijd op Voertaal te beluisteren. (https://voertaal.nu/samespraak-een-online-gesprek-nav-25-jaar-collectie-ernst-van-heerden/)

Ik bekijk momenteel of een samenwerking tussen NALN (Bloemfontein) en Poëziecentrum mogelijk is. In het Nationaal Afrikaans Literair Museum en Navorsingscentrum wordt het literair archief van Ernst van Heerden bewaard, in Gent bevindt zich die indrukwekkende poëzieverzameling. Een connectie tussen beide verzamelingen – archief en bibliotheek – ligt dan voor de hand. Hierover praatte ik recent met Wyno Simes, curator van NALN.

Voor de belangstellende lezer: https://www.poeziecentrum.be/collectie/collectie-ernst-van-heerden

(In gesprek met Candice Jantjies, Die Burger, vrijdag 12 januari 2024)

*

Wyno Simes, conservator van het NALN, herinnerde bij zijn aanstelling in 2018 aan de modelfunctie van het Letterenhuis (Antwerpen) en het Literatuurmuseum (Den Haag) in maart 1973 bij de oprichting van het archief en de bewaarbibliotheek: “Wyle PJ Nienaber se verkenningsbesoeke aan die Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum in Den Haag, asook die Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven in Antwerpen” (LitNet, gesprek Menan van Heerden met Wyno Simes). Vanmiddag is overlegd in Bloemfontein en voorgesteld die banden met zusterinstellingen in de Lage Landen aan te halen, vooral gelet op het interculturele verkeer tussen Afrikaans en Nederlands met vele netwerken en literaire contacten.

https://www.litnet.co.za/die-nasionale-afrikaanse…/

(FB, 5/1/2024)