De ontdekking van het eiland. breytenbachiana
Het werkschrift De ontdekking van het eiland bundelt beschouwingen over het werk van Breyten Breytenbach. Het boek omvat drie delen. Eerst is er aandacht voor Breytenbachs band met de Lage Landen: een uitgebreide tweespraak met H.C. ten Berge over de introductie van Breytenbach in de Nederlandse literatuur (meer bepaald in Raster), kronieken over connecties met Vlaamse literaire periodieken, over de “crossmediale” relatie met werk van Henk van Woerden en over de bepalende impact van de groteske verhalenbundel De boom achter de maan (Van Gennep, 1973; een selectie uit Katastrofes, 1964) op het vroege werk van de Nederlandse dichter Esther Jansma. Ook aan Breytenbach en Hugo Claus en aan een optreden in Brugge (2004) wordt aandacht besteed.
In een tweede deel ‘Breytenbach en Afrika’ gaat de aandacht naar aspecten van het oeuvre die tot vandaag geringe aandacht kregen in de omvangrijke studie in Zuid-Afrika: de toneeltekst Will of a Rebel van Ari Sitas en Hannchen Koornhof, opgevoerd in een regie van William Kentridge, het vertoog over het land van MOR in The Middle World Quartet en vooral de ondergrondse verzetsorganisatie OKHELA, verder met bijdragen over de rol van H. van der Merwe Scholtz bij de vrijlating van Breytenbach in 1982 en de zaak Berend Schuitema zoals verhaald door Conny Braam, in de jaren zeventig en tachtig voorzitter was van de Anti Apartheid Beweging Nederland.
De bundel bevat in een derde deel bespiegelingen over de pluriforme verbeelding van Afrika in het oeuvre. Er zijn beschouwingen over het ‘Imagine Africa’-discours in Breytenbachs toespraken en scheppend werk (lyriek en essayistisch proza). Samen met Alwyn Roux (UNISA) formuleer ik aan de hand van het Three Worlds-model van Karl Popper aanzetten voor een studie van de Afrika-filosofie van Breytenbach. Tot slot worden vertalingen van diens werk besproken en dus de beeldvorming van Breytenbachs oeuvre in andere taalgebieden, zoals het verhaal uit het prozadebuut Katastrofes door Frans Kellendonk vertaald en de manier waarop Adriaan van Dis met de Afrikaanse bronteksten aan de slag ging. In tweespraken met Georges Lory en Krijn Peter Hesselink worden respectievelijk Franse en Nederlandse vertalingen voor het voetlicht gebracht. Ook met Joost Nijsen van Podium (Amsterdam), na Van Gennep en Meulenhoff lange tijd de Nederlandse uitgever van Breytenbach in Amsterdam, is een vraaggesprek opgenomen.
De afsluitende coda is een interview van Willem de Vries met de auteur over diens uitgangspunten en contouren van het ondernomen Breytenbach-onderzoek.
De bundel bevat de reeks met Breytenbach-notities op Voertaal gepubliceerd en voor het boek grondig bewerkt en aangevuld. Er zijn ook aantekeningen die niet eerder online zijn verschenen.
Het essayistisch carnet presenteert het resultaat van recent Breytenbach-onderzoek. Ze zijn een aanvulling bij de kronieken in Kwintet, ‘Breyten Breytenbach en de Lage Landen’ (deel 1) en ‘Politiek en poëzie’ (deel 2), en de bio- en bibliografische notities in het afsluitend deel met korte ‘Impromptu’s’. Ze sluiten aan bij de ‘Marginalia’ in het werkschrift Breyvier. De meeste bijdragen bevatten gedocumenteerde onderzoeksvragen en heuristische commentaren. Naast aanzetten voor voortgezette studie bevat De ontdekking van het eiland nieuwe inzichten en verkennende beschouwingen.
De ontdekking van het eiland is tweede “breyvier”, een satellietbundel die de resultaten van het Breytenbach-onderzoek in Kwintet flankeert. Op 24 november, de sterfdag van de schrijver, is de kopij van het boek afgesloten.
De ontdekking van het eiland (ca. 270 pp.) verschijnt als derde deel van een trilogie over Breyten Breytenbach in januari/februari 2025 bij Skribis (Gent).