Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

 

 

 

Parlement van uile deur Johann van der Walt. Naledi, 2020.

Resensie: Ihette Senekal

 

Die flapteks vertel dat Parlement van uile die 2020-debuutbundel is van die wenner van verlede jaar se Ingrid Jonker L’Art Poétique-kompetisie. Verder sien die leser dat dié wenner, oftewel Johann van der Walt, nie juis ʼn groentjie in die publikasiewêreld is nie. Sy skryfwerk sluit in twee internasionale kinderboeke, Bhubesi en Frankie learns to Fly, asook gepubliseerde gedigte in die plaaslike New Coin en New Contrast en internasionale tydskrifte soos Down in the Dirt, Pondersavant, The Rye Whiskey Review en Red River Review. Daar verskyn selfs in 2020 ʼn Engelse bundel uit sy pen, This road doesn’t lead home, by die Noord-Amerikaanse Red Mare Press. As Johannesburgse vryskutskrywer en video-redigeerder is dit duidelik dat Van der Walt hom besig hou met kreatiewe skepping. Nie elke debuutskrywer kan reeds só ʼn resumé agter sy naam skryf nie, en die ingeligte leser van Parlement van uile tel dié bundel met hoë verwagtinge op. Verwagtinge wat met die ontdekking van hierdie woordskepping beantwoord word.

Op Naledi (Parlement van uile se uitgewer) se tuisblad word die bundel knap opgesom: “Dié bundel delf diep in rou emosies, menswees en skyn ’n lig op eksistensiële vrae oor ons verhouding tot mekaar en teenoor die liefde. Met ’n uiters moderne benadering tot poësie in sy geheel, word gedigte in die bundel in ’n oorspronklike en teatrale wyse deurgegee en daag lesers uit om sélf die betrokke emosies in die verse tot persoonlike ervarings te verbind. Die digter daag die grense van Afrikaanse poësie uit met die bundel, ignoreer reëls en kloof sy eie unieke plek in die spektrum oop.”

Die tematiek, wat merendeels rondom relasionaliteit sentreer, word inderdaad in hierdie bundel op interessante wyse oopgeskryf. Drie van die elemente wat die digter implementeer om so bedrewe hierin te slaag is die motto’s, die openingsgedig en die bundelstruktuur. Verder is die manier waarop relasionaliteit in Parlement van uile dieper ontgin word as die verkenning van slegs die verhouding tot mekaar en teenoor die liefde van belang. Alhoewel hierdie aspekte wél belangrike onderdele van die bundel vorm, is dit ook die verhouding tussen digter, leser en gedig; tussen mens en natuur; tussen die mens se hede en verlede; en tussen die mens en die dood wat in hierdie bundel opval.

Heelwat van die gedigte kán buite die bundelkonteks sterk op eie bene staan, maar dit is die bundel as eenheidsbundel wat veral die aandag trek. Die motto’s, openingsgedig en bundelstruktuur verbind telkens die leser se gedagtes aan die titel en sorg vir progressie in die leeservaring. Uit die motto’s kan onder meer afgelei word dat selfliefde en selfontdekking in eensaamheid, afsondering en/of gevangenisskap (hetsy fisies of metafories) skuil indien jy bereid is om te peins en te delf, en soos in die geval van hierdie bundel, te omskep in woorde. Die uil as voorbode van die dood kom ook in die motto’s ter sprake en gee ʼn verdere aanduiding dat die bundel nie skroom om ook met donkerder temas om te gaan nie.

Die openingsgedig, “die versoek is gerig” (3), gaan die vier afdelings van die bundel vooraf en bied ʼn aantal sleutels tot die lees van Parlement van uile. Van der Walt se aanwending van ʼn programmatiese openingsgedig herinner aan die struktuur van twee bundels wat al die Hertzogprys gewen het, onderskeidelik Breyten Breytenbach se Die windvanger (2007) en H.J. Pieterse se Die burg van hertog Bloubaard (2000). ʼn Versoek word aan die spreker gerig – ʼn spreker wat homself gou as digterspreker in hierdie gedig openbaar wanneer hy byvoorbeeld verwys na die drang om te skryf as ʼn poging om te probeer ontlaai: “in my agterkop / lui ʼn pynlike wekker wat my uit die slaap gejaag het / myprodols help nie vir hierdie geraas nie”. Hierdie versoek is inderwaarheid ʼn uitdaging wat die digterspreker “verplig om voor die parlement van uile te verskyn”. Behalwe as versamelnaam vir uile dra “parlement” ook bykomende betekenisimplikasies. Dit is daardie groep mense wat die reëls maak, wat besluite magtig en wat regeer en beheer. Die uile se uitdaging word verder in die laaste reëls van die gedig uiteengesit en trek die leser tot binne in die bundel:

ek weet wat dit beteken – ek is uitgedaag

verplig om voor die parlement van uile te verskyn

my binneste moet ek oopkerf en geheime uitgrawe

goed of kwaad – hulle sal onderskei tussen leuens en waarheid

hulle sal my pleidooi opweeg

en besluit of die geraas binne my

neergelê mag word in stilte

 

Vir diegene wat die outobiografiese in Parlement van uile gaan soek, sal sekerlik in heelwat gedigte voel asof die digterspreker na vore tree. Die spreker in “ʼn digter se ware kind” (38) sê immers die gedig “[…] dra altyd ʼn brokkie van sy skrywer”. In bogenoemde bespreking word geïllustreer hoe die digterspreker in die openingsgedig na vore tree, maar dit is egter nie ʼn gegewe dat elke gedig ʼn digterspreker het of outobiografies gelees kan word nie.

Die vermoede wat reeds in “die versoek is gerig” (3) in die leser se agterkop kom nesskop het, word bevestig in die volgende gedig “ek bevind myself in die woud” (5). Laasgenoemde dien as programgedig vir die eerste afdeling en is die eerste gedig wat die magiese, misterieuse ruimte van die woud ontgin as plek van ontmoeting tussen die digterspreker en die uile. Die vermoede dat daar ʼn noue verband bestaan tussen die parlement van uile en die lesers kom hier tot eksplisiete uiting, wanneer die uile die digter direk in die volgende versreëls aanspreek:

ons sitting het amptelik begin

kondig een uil oordonderend aan

die uile gluur verbete na my –

laat ons hoor, digter, skree een van regs

vertel ons meer

help ons om te verstaan, hap nog ʼn uil

hoekom jy waardig is bo tallose ander

waarom moet ons die geraas uithaal

en jou verlos van die dinge

wat in jou binneste broei?

 

Elkeen van die vier afdelings word voorafgegaan deur so ʼn programgedig. ʼn Gedig waarin die digterspreker voor die uile verskyn om telkens uitgedaag en aangepor te word, soos byvoorbeeld in die geval van die programgedig “Ek skep asem en tel my woorde fyn” (31) van die tweede afdeling. Dié gedigtitel is op sigself ʼn poëtikale suggestie en die versreëls “die uile is nie tevrede nie – / probeer harder, skree een / krap oop krap oop, sê hulle saam” en “vertel meer van wat / agter jou oë wegkruip” illustreer hoe die uile die digterspreker aanhou uitdaag. Dit word duidelik dat hulle die hef in die hand het om die digterspreker te kan verlos van “die geraas” – inderwaarheid gaan dit hier oor die helende potensiaal van die skryfproses.

Die een wat egter verlos wil word “van die dinge wat in jou binneste broei”, moet eers bereid wees om oop te krap en oop te maak, te delf tot selfs in sy onderbewuste, totdat hy sonder enige weerstand voor die uile/lesers kan staan. Dít is nie ʼn maklike proses nie, en in die programgedig “my gedagtes rammel” (59) van die derde afdeling word die digterspreker se wroeging en uitputting duidelik. Die uile hou egter vol dat hy nóg verder moet oopmaak, want dáárin lê die moontlike verlossing waarop daar in die programgedig “ek buig my hoof” (99) van die laaste afdeling gesinspeel word. Hier sê die uile uiteindelik “jy het genoeg gegee” en “ons het besluit terwyl jy alles vertel / wees gerus van die geraas word jy genees”. Dié gedig sluit treffend af waar die digterspreker verklaar “ek staan op en volg die sonlig / die geraas bly agter / toegesluit êrens diep / in ʼn onbekende woud” en word gevolg deur ʼn slotafdeling van slegs vier gedigte wat so byna raak aan ʼn ligte toonaard.

Nie dat die voorafgaande afdelings slegs ʼn donker toonaard het nie. Daar word gewissel tussen swaarder en ligter temas, tussen humor en hartseer, tussen herinnering en bepeinsing oor die hede en die toekoms. Soos genoem is relasionaliteit die stramien wat deur Parlement van uile loop en in die uitpak van hierdie tema staan menseverhoudinge voorop. Dit sluit verhoudings binne die gesin en wyer familie (veral die ouma speel ʼn belangrike rol), asook vriendskaps- en liefdesverhoudings, in. Wanneer daar geskryf word oor die liefde, is dit altyd liefde toegewikkel in onbereikbaarheid. Alhoewel daar enkele oomblikke van erotiese vervulling geskets word, bly die liefde self ontwykend. Goeie voorbeelde hiervan sluit in “laventel” (88), asook die reeks “sy dra die somer waar sy ook al gaan” (14), “die lente volg haar waar sy ook al gaan” (33), “sy luister na die herfs” (71), “haar naam was winter” (82). Dié reeks is versprei oor die afdelings, maar vanweë die tematiese inhoud daarvan en die verwysing na die vier seisoene dra dit by tot bundelsamehang.

Struwelinge en armoede word gesuggereer in gesinsgedigte soos “sneeu” (45), en daar word sinies verwys na die idee van “white priviledge” in die wit gesin (“cheese puff buffet”, 81). Meer as een gedig is sprekend van die besondere verhouding tussen die digterspreker en ʼn ouma. Nog ʼn voorbeeld van hierdie noue band, waaruit die digterspreker menige lesse geleer het, is “om anders na dinge te kyk” (23), waar die spreker stel “as kind het ek geleer om soos my ouma te kyk / die wêreld met nuuskierige oë te fynkam” en “as kind het my ouma my geleer hoe om te kyk / om wat ek sien te neurie sodat ek die oomblik waarlik kan voel”.

Die relasionaliteitstema word soos genoem ook verder uitgebrei as slegs die fokus op menseverhoudinge. Die verhouding tussen mens en natuur kom aan bod in enkele gedigte wat die ekokritiek aanraak, onder andere “sy ken ons goed” (7) en “ek sal (probeer) onthou” (12). Die mens se verbintenis tot die verlede manifesteer weer grotendeels as die refleksie op kinderherinneringe, soos in “ficksburg” (11), “geen blaf net byt” (24), “die wêreld is klein net totdat hy nie meer is nie” (37) en “kindwees” (40). In hierdie (en ander) gedigte word die blik op die verlede vermeng met verskillende skakerings van nostalgie. Nostalgie word verken vanaf die bittere (“vergeet my nie”, 74) tot die soete (“die onsterflikes”, 76), altyd met ʼn klankie verlies en ʼn goeie skoot melancholie. Die gedigte “die onsterflikes” (76) en “as jy ʼn spook word” (77), wat naasmekaar in die bundel verskyn, illustreer hierdie skakerings wanneer die spreker in eersgenoemde die gedig open met “ek wil tyd terugwen soos ʼn speelding” en afsluit met “ons het gedink die somer sal vir ewig duur”. In “as jy ʼn spook word” (77) word die mens se verhouding met tyd en nostalgie geproblematiseer:

as ʼn mens in meer as een tyd leef

word jy opgedeel soos ʼn stuk koek

en tyd vreet jou gulsig op

[…]

mense sal naderhand sien dat jy net halfpad lewe

[…]

slegs dun vlees wat sukkel om die hede

met al sy vreugde deeglik op te suip

en stadig verander jy in ʼn spook

 

Tyd word verder geproblematiseer wanneer menige gedigte die verloop daarvan as ʼn bewuswording van die dood en gepaardgaande verlies van onskuld aanraak. Hier kan “om te staar na die son” (8), “geen blaf net byt” (24), “by dromedaris roer iets gevaarliks” (55), “agterplaasbelasting” (85) en die merkwaardige “die toeval van menswees” (86) as voorbeelde genoem word.

Die verhouding tussen digter, leser en gedig is reeds onder die loep geneem, omdat daar juis so ʼn sterk poëtikale ondertoon aan die bundel is. Nog voorbeelde van gedigte wat met poëtika te werk gaan, is “ʼn digter se ware kind” (38), “Wat ʼn gedig nie hardop sê nie (84), die eksperimentele “hoe om ʼn digter te vermoor” (96–7) en “vandag” (104). Laasgenoemde is die gedig waarmee die bundel afsluit en in die laaste versreëls word die spreker self tot die gedig omvorm. Die poëtikale besinning in “wat ʼn gedig nie hardop sê nie” (84) skop af met die openingsreël “ʼn gedig is amper mens”, wat die digter–leser–gedig-verhouding verder bevestig.

Alhoewel enkele punte van kritiek teen Parlement van uile uitgespreek kan word, weeg die hoogtepunte veel swaarder as die negatiewe. Hoogtepunte sluit in die vier programgedigte, “ficksburg” (11), “om anders na dinge te kyk” (23), “sweef” (43), “nagedagte” (58), “gedrog” (66), “ʼn koggelmander in trapsuutjieslaai” (80) en “die toeval van menswees” (86). Vanuit ʼn kritiese oogpunt is die gedigte egter soms van wisselende gehalte en ten spyte van die vele goeie gedigte is daar wel ʼn paar wat eerder uitgelaat kon word. Soms word daar te veel gesê, of te melodramaties gegrens aan woordoordaad (vergelyk “vergeet my nie”, 74; “dobberdryfgedagtes”, 25). Dit gebeur ook dat die stereotipiese en cliché deurskemer (vergelyk “indië in my bed”, 61; “laventel”, 88–9). Terloopse byvoeging van temas sonder diepgaande effek is in enkele gevalle steurend, soos die hantering van rassekwessies in “só stap hulle” (16) en emigrasie in “waar ek ook al gaan” (19), “voorland” (51) en “nog steeds gewond” (91). Oor die algemeen is Parlement van uile egter ʼn besonder omvangryke bundel en ʼn noemenswaardige debuut wat beslis die lees werd is.

 

 

 

 

Gisela Ullyatt in gesprek met Johann van der Walt oor sy debuut, parlement van uile.

 

Gisela: Johann, baie geluk met jou debuut. Vertel ons meer van parlement van uile se omslagontwerp en -kuns en palet?

Johann: Baie dankie Gisela, dit is ‘n ongelooflike groot voorreg om ‘n digbundel in Afrikaans te publiseer, en om te dink dat ‘n mens ‘n voet neersit op die wandellaan waar reuse eens vrylik gestap het.

Die omslag kom uit my fassinasie met hoe voëls biologies aanmekaar gesit word – veral die verhouding van ‘n liggaam teenoor vlerke en hoe dit alles sin maak, ek skilder (net ‘n stokperdjie vir myself) vir ‘n geruime tyd verskillende voëls maar in ‘n deconstructed manier – om die dele apart te sien wat dan self die beeld holisties in kleur. Ek sal na duisende foto’s kyk om ‘n holistiese blouskrif oor ‘n voël te kry en dan teken ek wat ek voel my idee van daardie voël is, en met die laaste stap dissekteer ek die skets tot aparte dele.

Die geel omslag verteenwoordig uile se oë soos kuns hulle altyd voorstel, (die lesers sal ook uit bundel aflei) en  ook ‘n siening wat ek en my ouma gedeel het met die feit dat uile deur ‘n mens kan kyk met ‘n tipe “geelstaar”.

 

G: Vertel my meer oor die proses van hoe jy jou bundeltitel gekies het asook die motto’s ter inleiding?

J: Ek wou ‘n ander benadering bring tot my bundel, ‘n tipe leeservaring wat ‘n onderlinge verbintenis tussen al die verse bewerkstellig maar dan ook die gevoel van ‘n tipe deconstruction (elke gedig wat op sy eie ook staan) na vore bring. Dit is iets wat ek self graag in later jare in digkuns begin soek het (amper iets soos David Harsent se Salt maar met ‘n meer duidelike en dramatiese oorhoofse narratief). Die idee van ‘n parlement van uile, nie net in die kollektiewe vorm nie, maar ook fisiese aspek daarvan, is iets wat al jare lank by my vashaak. Die beeld van ‘n mens wat uitgedaag word voor hierdie parlement van ‘n ou orde wat op takke sit en neerkyk is ‘n beeld wat ek van kleins af koester. Die motto’s is ‘n ding waaroor ek en my ouma gereeld gepraat het, sy was net so lief vir uile soos ek. Toe ek jonk was het ons altyd gespot dat hulle alles hoor en die wêreld dophou – ek het daardie siening net ‘n bietjie afgerond.

 

G: Die programgedig se aanvang, “die versoek is gerig” (3), omvat ’n tipe stedelike malaise of angst:

 

ek skrik wakker

nog steeds op die bank uitgestrek

onwillekeurig oorgegee aan ’n middagslapie

buite syfer die aand deur die laaste holtes van die dag

en ’n kombers van duisternis word oor Johannesburg getrek

ek lê steeds doodstil want in my agterkop

lui ’n pynlike wekker wat my uit die slaap gejag het

myprodols help nie vir hierdie geraas nie

 

Die gedig ondergaan dan ’n wending:

“skielik eggo my ouma se woorde uit die verlede:”

sy het my gewaarsku teen die geheime orde

diep versteek in ’n donkerste woud

’n plek wat jy net op versoek kan bereik

sy het gesê as jou kop konstant begin raas

en jou drome jou begin pla

is die uile op soek na jou  

 

Hoe het jy hierdie wending bewerkstellig – die stramien van daaglikse angs tot die geheime orde van die uile? Hoekom juis uile en hou hulle ’n spesiale betekenis vir jou in?

J: Die bundel is gerig op ‘n persoon wat hierdie groot reis moet aanpak (die leser moet self besluit of dit introspeksie is en of dit fisies ‘n reis is) en sodoende losbreek van die wêreld rondom hom/haar. Die uile is ‘n aanduiding dat die leser/digter na iets meer organies moet beweeg. Die ou orde van uile – iets wat dalk meer duidelik was voordat ons onsself in tegnologie verloor het en die wêreld vinniger begin beweeg het. Die uile forseer die leser om iets primitiefs te konfronteer en sodoende moderne probleme wat dit teenstaan aan te spreek. Uile was nog altyd hierdie subtiele waarnemers van alles vir my, en my ouma het geglo hulle is in ‘n sekere mate (fisies en psigies) hoër as ons geplaas op die aardbol. Dit is asof hulle altyd van bo af neerkyk op mense, deursoekend, asof hulle dieper in die mens sien as wat ons self doen.

 

G: ’n Verdere tema in jou bundel is dié van plattelandse bestaan, veral gesien in ’n gedig soos “Ficksburg” (11):

 

bygelowiges sluit hulle deure

jaag die gordyne uit spore

stop wasgoed die huis vol

sodra my tekkies die teerpad vastrap

ja hierdie soolganger trap jou blomme plat

skop die murg uit die modderplasse

steel jou tuindwergie se geluk […]

kyk die platteland toets my gemoed

jou neerlê by die reëls kry nie vatplek hier nie

ek stap aweregs in ’n eenrigtingpad

lig my been hoër as die scrapyardwaghond

byt waar ander net blaf

in ’n klein dorpie is jy ’n gevangene

of koning van die hele buurt

 

Wie was jou vernaamste invloede ten opsigte van die Afrikaanse digkuns? Hoe is jy verbind aan die platteland en wat beteken dié milieu vir jou as digter? Sien jy jouself as iemand wat die platteland ontgroei het of altyd deel daarvan sal bly?

J: Die Vrystaat sal altyd deel wees van my. Daar is iets heilig aan die platteland, en vir ‘n kind is dit ‘n totale ander wordingsproses as vir veral kinders in die stad. Daar is meer legendes, meer spookstories en meer veiligheid wat natuurlik gemaak het dat ons berge alleen kon uitklim, aande laat in velde stap of net in die laat-aand verlate strate van die dorp rondloop. Sulke ervarings slyp aan jou lank voordat jy self die effek daarvan beleef. Dis asof die gedigte self binne vorm en dormant lê totdat die tyd vir hulle om na die oppervlak te borrel reg is. Dit skep ‘n ander diepte in hoe jy die wêreld sien, veral as jy stad toe trek en dan gekonfronteer word met ‘n ander deel van realiteit. Persoonlik dink ek digkuns betree ‘n dieper vlak as jou oë terugdwaal na die plek waar jy “mens” begin word het, asook die proses en ervarings daarvan. Om uit daardie plek gedigte te skryf maak dit meer persoonlik, selfs vir die leser wat dalk nie self daar was nie. Dis tog waaruit ons bestaan – die plekke en herinneringe en mense wat ons help vorm het.

 

G: In kontras met die plattelandse verse is daar ook reisgedigte, onder andere oor New York (“New York is ’n jaloerse vrou”:13):

 

amerika roep my al van kleintyd af

asof ek die verlore stuk deel uitmaak

van ’n legkaart oopgevou op haar skoot

in haar geselskap staan ek nie uit nie

bloot een van miljoene setlaars

slegs ’n kind wat smag na borsmelk

uit ’n boesem wat geen haat verklaar nie

terug op tuisbodem

verbleik New York op ’n foto

droomverlore binne die muskusgordyne

van ’n stofbedekte boks

 

G: Wat beteken ’n stad soos New York vir jou? En ’n land soos die VSA?

J: Ek was en is nog steeds versot op die VSA. Daardie “atomic 1950’s family”-prent is iets wat destyds my asem weggeslaan het. Ek het natuurlik nie die politieke aspek om só te kan leef in ag geneem nie, maar net die beeld wat wat aan ons gegee is, die fokus op familie en goeie waardes, en dis iets wat nog altyd naby my hart was.

New York is weer die ander kant van die muntstuk. Dié stad het dieselfde effek op my gehad vir ander redes. Dis ‘n plek vol vreemdes en tog is die stad self ‘n punt van ooreenkoms. Vir ons wat uit lande kom waar politiek die sosiale fabric van gemeenskappe oopgeskeur het, is dit ‘n plek waar jy kan wegsink en deel word van ‘n groter orgaan. Die city-that-never-sleeps-narratief. Net nog ‘n hartklop. My ervaring in New York het my lewe verander, skielik was ek nie net meer ‘n blanke Afrikaner met apartheid wat op my skouers moet rus nie maar bloot deel van ‘n sisteem waarin jou identiteit skielik nie meer in jou gesig gedruk word nie. Ek het verdwyn, ek kon vrylik asemhaal.

 

G: Aansluitend by vraag 5: jy stel geweldig belang in die Amerikaanse “poetry scene” en vergewis jouself van die nuutste tendense in Amerikaanse poësie. Verder het jy ook ’n bundel genaamd, This road doesn’t lead home, deur Red Mare Press gepubliseer. Hoekom Amerika en byvoorbeeld nie Brittanje nie? Beskou jy jouself eerstens as ’n Afrikaanse digter wat in die tradisie van die Afrikaanse dig-kanon werk of as ’n digter wat in die Amerikaanse idioom skryf? Vertel ons ook kortliks oor jou kinderverhale en waarom jy besluit het om hulle in Engels te skryf?

J: Ek het van kleins af Engelse boeke gelees en Engelse rolprente gekyk en as gevolg daarvan is ek soms meer gemaklik in Engels as in Afrikaans as dit kom by skryf of kreatief dink. Die Amerikaanse poetry scene is ‘n fenomenale koninkryk wat homself gereeld onder nuwe leierskap bevind. Die Amerikaners is op die voorgrond kragtens grensverskuiwings as dit kom by poësie. Daar is digters wat daadwerklik digkuns hervorm tot moderne meesterstukke bv. Layli Long Soldier (een van my gunstelinge) en dan ook die meer gesoute digters wat wel aanpas en saam met die beweging verander bv. Jorie Graham.

Ek wou baie graag (en sal hopelik weer) daardie mark betree juis omdat dit werklik innoverende pogings verg om gepubliseer te word en ‘n mens jouself verby grense stoot om materiaal te verwerk wat in daardie kanon gelaai kan word. Van die grootste internasionale name in digkuns slyp hulle tande in daardie spesifieke mark. Die groot verskil (in my eenvoudige hoedanigheid) tussen Britse en Amerikaanse poësie is die vlak van eksperimentering wat plaasvind. Amerikaanse lesers is “saturated”, so jy moet werklik iets anders uithaal en wys om hulle aandag te trek. Uit my beperkte ervaring met publikasie daar het ek wel agtergekom dat die klem deesdae meer lê op wat jy sê eerder as die wyse van hoe jy dit sê. Dit verander die dinamiek van die skryfproses want skielik wil niemand hoor hoe mooi ek die see kan beskryf nie maar eerder wat die oseaan verteenwoordig vir my as mens.

Ek sien myself nie as ‘n skrywer in ‘n spesifieke plek in digkuns nie, dit sou verwarrend wees omdat ek gereeld in beide tale en digstyle skryf. My werk is dalk eerder ‘n hibriede vorm. Beide tale het sulke sterk aanslae tot kuns, die Afrikaanse digkuns en Amerikaanse digkuns is loshande van die sterkste en ook meer gekompliseerde digvorme daarbuite, so ek sou dink dat my skryfwerk invloed trek van albei oorde.

My kinderboeke, Frankie Learns to Fly en Bhubesi is onlangs deur ‘n plaaslike uitgewer oorgeneem en laasgenoemde behoort teen Junie op die rakke te wees in Suid-Afrika. Beide is in Engels gekryf, omdat ek die internasionale roete gevolg het (beide uit onkunde oor die uitgewersproses asook die mark waarvoor die stories beplan was). Bhubesi het meer sukses bereik as wat ek verwag het en Frankie was selfs op ‘n lys van kinderboeke om te lees in die Verenigde Koninkryk. Die twee stories spreek ook tot ‘n groter spektrum van kinders as net een kultuur – veral Bhubesi, en daarom was dit belangrik om ‘n universele taal te gebruik. Dit was ook egter belangrik dat Bhubesi sy tuiste vind onder die mense wat hom waarskynlik die meeste sal waardeer. Hopelik kan ek in die toekoms ‘n Afrikaanse kinderboek daarbuite kry.

G: Opvallend aan van die verse is hulle dikwels ritmiese maar ook langer titels wat die atmosfeer van elke vers mooi saamvat en waarvan sommige selfs soos ’n versreël lees: “die lente volg haar waar sy ook al gaan” (33) of “geen troosprys vir ’n vervalde poplap” (90). Hoe belangrik is titels vir jou as digter en is dit die titel of die inhoud van die gedig waarmee jy gewoonlik eerste begin werk?

J: Titels is ontsettend belangrik vir my. Dit breek die leser in tot wat volg, en vir my as die skrywer lê dit die fondament van wat ek wil oordra. Ek voel persoonlik dat ‘n gedig klaar by die titel begin, daarom is dit belangrik om samehorigheid (mits dit opsetlik anders toegepas word) te bewerkstellig. Die titel verkoop so te sê die gedig.

 

G: Daar is ’n onderbou van sosiale kommentaar in ’n hand vol verse soos “die gesin by die brug”(27) maar ook in “empatie”(53):

 

swart trane vanaand

verdrinkte drome getoonset

met bas en township blues

op die verhoog met ’n ma met wit ideale

en as-maar-net-gedagtes wat broei

 

in jou bed

slaap jy soet

sonder sonde

geen empatie

trek hoog jou kombers

snoesig onder die neus

 

swart drome is tevergeefs

laataandtoustaan vir taxi’s

en jy’s klaar in jou bed

terwyl swart ma wag

 

sy gaan lank vat

elke aand bedien sy wit kos

vleis en aartappel teen ’n klein kelnerfooi

by die huis eet haar kind pap

en sy dit wat oorbly

 

swart trane

kan nie só bly vloei nie

 

Is dit belangrik vir ’n digter om ook oor sosio-politieke en maatskaplike kwessies te dig? In watter taal dig jy die meeste oor sulke kwessies?

J: Ek dink ‘n digter moet eerlik wees met homself, en skryf wat na aan sy hart lê. Dis nie die digter se rol om net mense goed te laat voel nie – dis dan juis die een kunsvorm wat elke kultuur, elke taal en elke emosie kan verbind en oorbrug op elke wyse denkbaar, hetsy dit  oor skuld, liefde of frustrasies is. As hy/sy in die werk glo, maak dit die aanspraak om gehoor/gelees te word, sterker. Daar is ruimte vir politiek in digkuns maar dis net een afdeling daarvan. Ek persoonlik het meer polities-gedrewe gedigte in Engels geskryf, maar bloot omdat die narratief wat ek geskep het vir die Engelse verse wat gepubliseer is in die versameling en in die ander publikasies in Amerika van so aard was dat dit sin gemaak het. Ek self probeer nie gedigte skryf om enige iemand anders ‘n punt te bewys nie, die digkuns is tog een groot kollektief van uitbeelding persoonlike gevoelens en nie wat ek wil hê ander moet dink nie? As ‘n gedig iets intern aanspreek, en jy uiting daaraan gee deur ‘n gedig te skryf, werk die benadering heel waarskynlik in jou guns, maar ek voel nie digkuns is die medium waar ek uitsprake wil maak wat my nie persoonlik aanraak of affekteer nie.

 

G: Van die sterkste gedigte in jou debuut is liefdesverse, wat seksuele sowel as sensuele tematiek ontgin; ’n gedig soos “newelvlek” (18) en “laventel” (88) is juiste voorbeelde hiervan. Ek haal ’n gedeelte hier aan vir lesers uit laasgenoemde:

 […] jy skuif jou oefenbrastrap subtiel kant toe

en byt jou onderlip sonder dat jy weet

asof dit ons brand trek ons ons klere uit

ons is in die bed hande en bene en skouers

ek word vol van jou ons is saamgevat

 

ons is taai van ou en nuwe sweet maar wie gee om

dit is ons albei se eerste keer op hierdie wandelpad

ons staar na mekaar en ek is diep binne-in jou

dit is seer en jy kreun maar jy bly vasklou

naels krap diep slote oor my rug

en roep bloedstrepe op

’n rou teken van ons naakte

breekbaarheid saam

die klimaks wat op die drempel wag

 

dan is dit verby

die oomblik ontdooi vinnig tot realiteit

in stilte trek ons klere aan

dan ry ek met ’n klomp woorde

toegesluit in my longe […]

 

Vertel ons meer van die ontstaan van laasgenoemde gedig en het jy aan baie weergawes hiervan gewerk? Wat dink jy is die belangrikste elemente van ’n suksesvolle liefdesgedig?

J: Haha. Dankie! Persoonlik het ’n seksuele aanslag ‘n groot plek juis omdat dit so diep tot ons menswees spreek. Hieruit ook natuurlik die liefde. Dit is belangrik om iemand iets te laat voel, nie net met hoe ek woorde gebruik nie maar met wat ek sê. Ek kan hulle daarnatoe vervoer deur die gevoel te beskryf. Die belangrikheid van ‘n liefdesgedig is om die essensie van daardie oomblik, die rouheid wat uit dit gebloei het, vas te vang op papier. Mense is almal verbind deur liefde, en elke ervaring is uniek maar ook van toepassing op elke persoon. Elke mens het sy eie siening en opinie oor liefde, tog is daar ‘n universele fondament. Liefde- en gedigte van seksuele aard se kwaliteit lê in die feit dat almal met hulle eie gevoelens en opinies na vore tree en jou gedig kan gebruik om ‘n persoonlike verbintenis te maak in hulle eie lewens.

“Laventel” is die “rou” gedig van die bundel. Nog vol bloed as ek dit so kan stel. Dit was egter ook die enigste gedig waarby ek duidelik gestel het dat ek nie aan die lengte of styl wil verander nie. “Laventel” is in die boek, met nodige versorging, basies die eerste weergawe soos hy geskryf is. Dit was natuurlik ook die doel – ‘n gedig wat letterlik uitvloei en sy waarde lê in die stotterende gevoel van “groenwees”, die eerste weergawe van ‘n skepping, sy rouheid en sy versuim tot reëls wat hom dalk sou verander het. Gedigte is nie altyd daar om bloot volgens reëls te bestaan nie, maar wat agter die woorde staan is soms belangriker. “Laventel” is ‘n nabetragting oor wat liefde is, hoe brutaal die pad soontoe soms kan word en hoe verpletter liefde ‘n mens kan los. Daar kan nie metodes geld by die toepassing van so “gevoelgedig” nie, soms is ‘n gedig se poëtiese waarde juis in sy versuim om ag te slaan op wat ander van hom dink; eerder bloot aanspraak te maak op hoe hulle voel as hulle dit lees met ‘n ontvanklike gemoed.

 

G: Johann, ter lusmaker, wil jy nie vir ons ’n gunsteling gedig vir Versindaba lesers aanhaal uit parlement van uile nie?

 

J:

’n koggelmander in trapsuutjieslaai

 

ná ’n uitmergelende werksdag

weerkaats my spieëlbeeld teen die motor se ruit

’n gewonde soldaat met slegs een helfte oor

die vorm word plek-plek ingesluk

deur ’n grys wêreld so ver jy kyk

ek skil die dag af in lae en sif deur alles

wat oorleef hier op die stampvol snelweg:

’n bangbroek-gevangene van die verkeer

sy oë blitsig gespits op elke beweging

’n slagoffer aan wie die reuk van kantoor bly kleef

ek weet ek verdien beter as hierdie weergawe

daar steek meer in my as bloot ’n gedwonge stadsjapie

ek hoort nie hier nie

ek probeer sin maak

van hierdie wêreld waarin ek leef

hier uit my sardienblik op wiele

waar my kop soek na groter doelwitte

uitstrek buite die grense van my lyf

my gedagtes gloei soos ’n enjin wat vuur spoeg

of ’n vuurpyl op teen die donkerblou

hy splyt deur die ruimte in sy eie baan

ons almal weet dit tog te goed:

’n jong ruimtetuig op soek na sy eie maan