Duskant die donker / Before it darkens. Deur Cas Vos (met vertalings deur Leon de Kock). Protea Boekhuis. Prys: R150. Aantal bladsye: 128. ISBN 978-1-86919-412-3
Resensent: Bernard Odendaal, Departement Afrikaans en Nederlands, Duits en Frans, Universiteit van die Vrystaat
In net meer as ‘n dekade sedert sy debuut met Vuurtong in 1999 het Cas Vos met 5 bundels ‘n eie plek in die Afrikaans digkuns vir hom oopgeskryf.
In sy mees onlangse bundel Afrikaanse verse, Intieme afwesige (2009), het daar al ‘n Engelse vertaling van een van die gedigte langs die oorspronklike verskyn (“Afskeid” / “Farewell”). Dis verlede jaar opgevolg met die publikasie van Intimately absent, Engelse omdigtings deur bekroonde vertaler Leon de Kock van die vierde afdeling (die “Abélard en Héloïse”- en “Astralabe”-reekse) uit daardie bundel.
Met Duskant die donker / Before it darkens staan die talentvolle De Kock vir Vos verder by om laasgenoemde se digkuns wyer as die toeganklikheidsgrense van Afrikaans bekend te stel. Anders as in Intimately absent verskyn die Engelse vertalings dié keer telkens langs die Afrikaanse ‘oorspronklikes’. Dit behels ‘n keur uit die ander gebundelde gedigte van Vos, veral uit Intieme afwesige en Die afdruk van ons hande (2007), maar ook enkele nuwe gedigte.
Ek plaas ‘oorspronklik’ tussen aanhalingstekens, want ‘n hele klompie van die herpubliseerde Afrikaanse verse is in ‘n mindere of meerdere mate deur Vos herskryf.
Voorts word die keur-met-vertalings ingelei met ‘n digterskap-taksering deur Johann de Lange, wat nou al sy sout verdien het as bekwame bloemleser, bloemlesinginleier en poësievertaler.
Alles in ag geneem, tree daar nogal ‘n promoverende strewe uit die verf aangaande Vos se digterskap. ‘n Fisiese uiting van laasgenoemde is die feit dat al Vos se bundels sedert Die afdruk van ons hande, ook die bundels vertalings, aantreklik uitgegee is in hardeband – ‘n voorreg wat al lank nie meer selfs internasionaal bekende Afrikaanse digters, soos Breyten Breytenbach en Antjie Krog, beskore is nie.
De Lange maak in sy inleiding, getiteld “Die spoor van papirus”, gewag van “‘n afgeronde, klassieke soort vers met tradisionele bindingsmiddele soos rym en ritme” wat Vos skryf, iets wat hy onder meer koppel aan die digter se belesenheid in byvoorbeeld klassieke en antieke literature en mitologieë.
Myns insiens is daar eerder sprake van ‘n spanning tussen vaster en vryer vormgewing in Vos se oeuvre. Dit word algaande met meer trefkrag deur hom benut om iets van die paradoksaliteit en ironie op te vang wat sy verwoorde lewenservarings kenmerk – “die spanning tussen wat oud is en nuut, verlede en hede, goddelik en Goddelik, die aardse en die boaardse, die epiese en die alledaagse”, soos De Lange ‘n aantal dergelike teenstrydighede opsom. Ek sou onder meer die spanning tussen sinneroes en sentiment aan die een kant, en intellektualiteit aan die ander kant, wou byvoeg.
Trouens, die vyf afdelings waarin die gedigte in Duskant die donker / Before it darkens gerubriseer is, kan as verteenwoordigend gesien word van die belangrikste tematiese velde wat Vos in sy oeuvre bestryk:
- religie (met aanbidding en opstand, bestaansvreugde en -pyn, vertroue en twyfel in gespanne verhouding);
- liefde (waaronder erotiese verlange en vervulling, maar ook liefdeskipbreuk, -verlatenheid en -gemis, én die impulse tot poësieskepping wat dit alles bied);
- kunsskepping en kunstenaarskap (die triomfe en verrukkings daarvan, maar ook die pyn en onvoldaanhede wat daarmee gepaardgaan);
- lyding, skeefgeloopte verhoudings, die somber kante van hierdie lewe; en, laastens,
- aftakeling (deur ouderdom en die dood, maar ook van mense ondermekaar), versuim en gefnuiktheid – dit waarop in die bundeltitel gesinspeel word.
Op boeiende en soms aantreklike wyses word geykte uitdrukkings, asook aanhalings uit en toespelings op bekende intertekste, met eie taalwendings vervleg en verlewendig om ook op stylvlak sulke spanninge op te vang. (Meersinnige) woord- en klankspel versterk in die beste gedigte die effekte wat sodoende bereik word.
Vergelyk hoe die (geïmpliseerde) uiteenplasing van die bekende samestelling “droomverlore” bykomende betekenisse moontlik maak in die volgende kwatryn – iets wat nie behoorlik spreek uit De Kock se omsetting nie:
|
volmaan
die volmaan hang verlate oor ‘n boom terwyl ek droom verlore na jou verlang
|
full moon
desolate, the full moon floats across a tree as i dream of being free free to take you in full swoon |
Dit alles word, in Vos se beste gedigte, onderskraag deur ‘n beeldingsvermoë wat algaande in helderheid en suggestiekrag toeneem, en wat steeds sterker uiting vind in meer objektiewe gestalteverse.
Één voorbeeld, met De Kock se (plek-plek selfs oortreffende) vertaling daarby:
|
Il Gigante
Die beeldhouer blaas asem in ‘n massiewe stollingsklip; sy beitel hap log marmervlees, tap bloed in die klip tot uit die koue rots ‘n jong wagter opstaan, oë groot en weerloos, lyf lammetjiesag. Hy staan onverskrokke met sy slingervel om met Goliat, die Godterger, af te reken.
Wat weet hy van Batséba, andersmansvrou?
Of van kwellings oor kinders, twyfel oor nasate waaruit die asem van God iets onverwelkliks kan laat bot?
Hy staan gesnaar.
|
Il Gigante
The sculptor blows breath into the giant, stilled rock; his chisel bites into the hulk of marbled flesh, taps lifeblood into the stone until a young shepherd arises out of its frigid face, eyes large and innocent, body soft as a lamb. He stands there, fearless, with a sling ready to put paid to Goliath, the godless brute.
What would he know about Bathsheba, and forbidden fruit?
Or about torments for the sake of children, doubt about descendants from whom the breath of God can bud into something imperishable and strange?
Strung, he stands ready. |
Helaas blyk uit hierdie keur, hoewel uiteraard minder opvallend as uit sy oorspronklike bundels, ook dat Vos hom skuldig kan maak aan minder sekure woordkeuses en stelwyses, onder meer vanweë sy pogings om derglike spanninge te verwoord. Ietwat troebele beelding – selfs in gedigte wat hy redelik sterk herskryf het vir opname in Duskant die donker / Before it darkens – is soms ‘n bykomende gevolg hiervan.
As voorbeeld plaas ek hieronder grepe uit die oorspronklik (in Die afdruk van ons hande) gepubliseerde en uit die herskrewe weergawes van die langerige gedig “Huwelik” langs mekaar, om die vergelyking makliker te maak. Hulle word gevolg deur ‘n naasmekaarplasing van (weer eens) die herskrewe en dan die vertaalde weergawes van daardie selfde dele. Ek dui woorde en frases in Vos se herskrewe weergawe wat na my mening (steeds) ietwat mank gaan aan troebelheid, met skuinsdruk aan. Ook met betrekking tot De Kock se vertaling lig ek frases met skuinsdruk uit, maar dié keer om te fokus op hoe die vertaler (hoofsaaklik) ophelderend te werk gegaan het, of óm dowwe kolle gestuur het.
| ‘n Jaar of vyf ná die troue
draai ‘n vrou laatnag met woorde na die man se ore. Sy vrou talm êrens op die drumpel van verdriet, met swye ontken hy alles.
Die man se tong slaan dik aan van leuens oor vergaderings, beleggings, skemerpartye, gesellinne; hy analiseer verlore simbole, bad hom in die heilige modder, proe aan donkermaan. Hy begin die waarheid lieg, soos digters soms agter ironie se masker.
[…]
Vir God en sy gebod is daar skaars plek in ‘n koue oorlog. Man en vrou sleep mekaar donker slote toe.
[…]
|
‘n Jaar of vyf ná die troue
draai ‘n vrou laatnag met woorde bewustelik vaag na haar man se dowe oor. ‘n Verlate vrou talm op die drumpel van verdriet. Met ‘n mond vol swye ontken hy alles. Satire vervaag tussen hulle soos ink, maar stilte is gebeitel in graniet.
Die man se tong slaan dik aan van leuens oor vergaderings, beleggings, skemerpartye, gesellinne; hy analiseer verlore simbole, bemors hom met heilige modder, proe aan donkermaan, sien ‘n lyf sag vir blinde liefde. Hy begin die waarheid lieg, vlugtig en woordryk. Die muskus van die nag verwond hom, die jasmyngeur in sy woorde is vir haar pynlik.
[…]
Vir God en sy gebod is daar skaars plek in ‘n koue oorlog. Die man sleep die vrou na ‘n donker sloot toe seën haar met vloeke en skelmstreke; sy stapel verwyte teen hom op.
[…] |
| ‘n Jaar of vyf ná die troue
draai ‘n vrou laatnag met woorde bewustelik vaag na haar man se dowe oor. ‘n Verlate vrou talm op die drumpel van verdriet. Met ‘n mond vol swye ontken hy alles. Satire vervaag tussen hulle soos ink, maar stilte is gebeitel in graniet.
Die man se tong slaan dik aan van leuens oor vergaderings, beleggings, skemerpartye, gesellinne; hy analiseer verlore simbole, bemors hom met heilige modder, proe aan donkermaan, sien ‘n lyf sag vir blinde liefde. Hy begin die waarheid lieg, vlugtig en woordryk. Die muskus van die nag verwond hom, die jasmyngeur in sy woorde is vir haar pynlik.
[…]
Vir God en sy gebod is daar skaars plek in ‘n koue oorlog. Die man sleep die vrou na ‘n donker sloot toe seën haar met vloeke en skelmstreke; sy stapel verwyte teen hom op.
[…] |
A year or five after the marriage
a woman turns, late at night, utters words deliberately vague into her husband’s deaf ear. A woman left behind, she lingers on the threshold of regret. The man’s mouth is full of reticence. He denies everything. The coil of their satire snaps, their silence chiseled like granite.
Thick-tongued, the man ladles out alibis: meetings, investments, cocktail parties, companions; tests for taste the moon-bereft night, sees a body soft for the want of blind love. He starts lying the truth, fast and eloquent. The night’s musk hurts him. The jasmine in his words stabs her.
[…]
There is little place in a cold war for god and godliness. The man drags the wife into a dark trench, blesses her with curses, sleight of hand; she piles op reproaches against him.
[…]
|
Ek het trouens alte dikwels by die lees van die bundel die verontrustende indruk gekry dat De Kock se vertalings die brontekste ‘n bietjie in die skadu stel – en gedink hoe gelukkig Vos hom kan ag dat dié beeld van sy digterskap na die Engelstalige wêreld uitgestraal word.
Ter verdere illustrasie – en daarmee ten slotte – die verskillende weergawes van “Villanelle vir die oudag” (oorspronklik uit Enkeldiep, 2003), op dieselfde wyse as die dele uit “Huwelik” hierbo só geplaas en gekursiveer dat vergelyking vergemaklik word. (Let byvoorbeeld op hoe die gebrekkige beeldsamehang in strofe 3 deur De Kock gehanteer word.)
|
(Enkeldiep-weergawe)
Nou wil ek herinneringe vir jou koop dat jy die grysdag kan verdra by die vuur as die jare se koue wind jou begin sloop.
Ek skink vir jou ons volryp dae soos stroop dat jy my liefde kan proe in die donker uur as jy sien hoe tyd se beker stadig leegloop.
Mymeringe se wit gloed vonk vol hoop, dit help om die waggeltyd te verduur, ook as jy in die diep donkerte moet loop.
Noudat die jare jou oë in ‘n poel doop en heimwee spoel as jy na muwwe dae tuur, voel jy hoe die koue wind jou begin sloop.
Onthou die dae toe ons ‘n slaapmat knoop en snags ons liefde aan mekaar afskuur; proe in die oudag die soettyd se stroop.
As jy tyd se beker stadig sien leegloop, laaf jou mond met herinnering se kuur; as die jare se koue wind jou begin sloop, proe in die grysdag die soettyd se stroop.
|
(Duskant die einders-weergawe)
Ek wil nou herinneringe vir jou ophoop dat jy die grysdag kan verdra by die vuur as die jare se nukkerige wind jou begin sloop.
Ek skink vir ons in die koelte geure vol stroop dat jy my liefde kan proe in die donker uur as jy sien hoe tyd se beker vinnig leegloop.
Liefde vonk ‘n wit gloed van hoop in die voue van vergeelde papier, ook as jy alleen in lang gange moet loop.
Noudat die jare jou oë in wasigheid doop en jy siende blind verby knypkoue dae tuur, voel jy hoe die rukkerige wind jou begin sloop.
Onthou, ons het ‘n slaapmat geknoop en snags ons liefde teen mekaar aangevuur; smak in die oudag oor ryp pere se stroop.
As jy tyd se beker vinnig sien leegloop, Drink die herinnering wat ‘n leeftyd duur; as die jare se blinde wind jou begin sloop, smaak in die grystyd ryp pere se stroop. |
|
(Duskant die einders-weergawe)
Ek wil nou herinneringe vir jou ophoop dat jy die grysdag kan verdra by die vuur as die jare se nukkerige wind jou begin sloop.
Ek skink vir ons in die koelte geure vol stroop dat jy my liefde kan proe in die donker uur as jy sien hoe tyd se beker vinnig leegloop.
Liefde vonk ‘n wit gloed van hoop in die voue van vergeelde papier, ook as jy alleen in lang gange moet loop.
Noudat die jare jou oë in wasigheid doop en jy siende blind verby knypkoue dae tuur, voel jy hoe die rukkerige wind jou begin sloop.
Onthou, ons het ‘n slaapmat geknoop en snags ons liefde teen mekaar aangevuur; smak in die oudag oor ryp pere se stroop.
As jy tyd se beker vinnig sien leegloop, Drink die herinnering wat ‘n leeftyd duur; as die jare se blinde wind jou begin sloop, smaak in die grystyd ryp pere se stroop. |
(Before it darkens-weergawe)
For you, now, I want to make memories, thread them together so you can endure the ravelled days when things seem sour when the storms of age take you to the end of your tether.
Allow me, then, to make an elixir for us, full of nectar so you can taste my love in the darkest hour when you feel time like a fearful and dreaded spectre.
Look, our love sparks a white glow of perfect weather in the folds of a yellowing flower even when you find yourself adrift in the nether.
True, now that the years cloak your eyes in heather, half-blind, and you endure the cold days with a glower, the raging winds will take you to the end of your tether.
Remember, then, how we braided a sleeping mat together and, at night, brought our love into full flower; revel now, in this syrup of ripe pears, this nectar.
When time begins to drift like a windblown feather drink on the memories that endure, taste their power; when the blind winds of age take you to the end of your tether, taste the syrup of ripe pears, revel in their nectar.
|
[Vanweë die voorstelling in kolomme is sekere reëlbreuke gemanipuleer om in te pas. – Red.]