Ronelda Kamfer gesels oor haar nuutste digbundel “Hammie”
met dr. Gisela Ullyatt
.
Ronelda, baie geluk met jou derde bundel.
Hammie is opgedra aan Allisen Gertrude Kamfer, jou moeder. Heel aan die begin van die bundel kry die leser ’n glimp van Hammie deur die volgende aanhaling: ‘Ronelda, jy is my kind en jy bly my kind tot die dag wanneer die maan ’n ander naam kry’ (November 1999, Stratford Green, Eersterivier). Dit is byna of die leser, deur die lees van hierdie aanhaling, mede-getuie van Hammie se direkte woorde word. Die detail (datum en presiese plek) is verstommend. Is dit ’n spontane herinnering of het jy dit byvoorbeeld iewers neergeskryf daardie tyd? Was dit moeilik om hierdie baie persoonlike aanhaling met die leserspubliek te deel?
Dis woorde wat my ma aan my gesê het na ek uit die hospital gekom het na ek overdose het op prescription pille. Dit het my by gebly.
Ronelda, vertel ons meer van die aangrypende voorbladfoto? Kan lesers aanneem dat dit Hammie is? Hoe het jy op hierdie spesifieke foto besluit?
Dis ’n foto van my ma op Southfield stasie; sy het vir jare daar gewerk. Ek het ’n ander foto in gedagte gehad vir die voorblad, maar toe ek en Nathan so deur die foto’s van my gekyk het, toe val sy oog op hierdie foto en hy insist dít moet die voorblad wees.
Jy maak gebruik van drie bundel-motto’s uit die musiekwêreld: REM se ‘Nightswimming’; Elbow se ‘The night will always win’ en Tupac Shakur se ‘Dear mama’. Wat opval uit hierdie lirieke is die nag-motief wat later ook deur die bundel ontgin word. Hoekom hierdie aanhalings en het hierdie songs ’n bepaalde invloed gehad met die skryf van die gedigte wat later die bundel sou word? Skryf jy meestal met of sonder musiek?
‘Nightswimming’ en ‘The night will always win’ was maar net swaar om van weg te kom terwyl ek geskryf het; vir my is die swaarste tyd om aan my ma te dink in die nag, wanneer al die distractions van die dag weg is en ek is alleen met my gedagtes. In ‘Dear Mama’ is daar ’n line: ‘Even as a crack fiend, mama you always was a black queen’ dit vang heeltemaal vas wat ek wou doen met Hammie, die eerlikheid waarmee Tupac geskryf het oor sy ma vir wie hy baie lief was sonder om weg te skuil van die contradictions binne haar. ‘Dear Mama’ is ’n deeply significant song vir enige Coloured persoon wat in die 90’s grootgeword het in armoede. Dit is soos ons eie klein, persoonlike National anthem.
.
Op die agterblad sal die leser die volgende beskrywing vind: ‘Die verse eggo temas uit Kamfer se vorige werk en het ’n sterk outobiografiese inslag’.
In After Confession: Poetry as Autobiography (2001), skryf Kate Sontag:
[…] the question remains: to what extent do we need permission when we reveal family secrets or use as subject matter the personal lives of our relatives and friends, and to what extent do we own the material once we have transformed it into poetry?
Hoeveel moet ’n digter ‘reveal and conceal’? Pas jy enige self-sensuur toe in jou skryfproses? Hoe reageer jou familie op jou poësie?
Alles wat ek oor skryf is goed waaroor ek kan praat; ek reveal nooit enige secrets in my gedigte nie. Ek probeer altyd dat my eie stem alles en almal waaroor ek skryf oorheers; ek is eintlik baie protective oor mense en veral hulle stories. Na my ma se dood het my familie en my idee van familie baie kleiner geword.
Om aan te sluit by die kwessie van outobiografie: die agterblad maak ook melding dat jy ‘dig oor die sosiale kwessies rondom taal, kultuur en geskiedenis’. (a) Dis moeilik om nié jou poësie in sy sosio-politiese konteks te lees nie. Die volgende gedig spreek vanself (71):
Apartheid
toe ek klein was
het ek eendag
my ouma vir ’n wit man
hoor baas sê
ja my baas
ons was op ’n bus
terug plaas toe
toe ek ouer was
het my ma my vertel
hoe sy twee boerklongens
uitgekak het een oggend
die een het ’n blikkie na haar
en my antie geskop
sy het die blikkie opgetel
hy het gevra wat nou hotnot
toe gooi my ma die blikkie
terug en sê is omdat jou
voorouers nie hulle trille
in hulle broeke kon hou nie
dat jy vir my kan skrie hotnot
jou vuilgat
ek het gewens iemand
noem my ’n hotnot to my face
sodat ek ook daai line kon gebruik
toe eendag
ek dink dit was net na
die einde van apartheid
is ons Clovelly beach toe
ek en my suster
het in die vlakwater gespeel
twee wit mans het verby ons gestap
ek kon die een hoor sê
is dit nou mooi
blêrrie kaffers
ek het niks terug
gesê nie
Edward Hirsch (2014) skryf soos volg oor die term ‘political poetry’: ‘[…] the madness of any country’s brutality has often wounded its poets into a political response in poetry’. Voorts sê Hirsch: ‘a political poem need not be a didactic poem. It can be a poem of testimony and memory’.
Tot watter mate stem jy saam of nié saam met Hirsch se aanhaling? Kan die ‘political’ ooit van die ‘personal’ geskei word?
(b) Verder, kan poësie die wêreld verander of nie? Ek dink hier aan W.H. Auden se ‘In Memory of W.B. Yeats’:
Mad Ireland hurt you into poetry.
Now Ireland has her madness and her weather still,
For poetry makes nothing happen: it survives
In the valley of its making where executives
Would never want to tamper, flows on south
From ranches of isolation and the busy griefs,
Raw towns that we believe and die in; it survives,
A way of happening, a mouth.
Vir my persoonlik is dit onmoontlik om die persoonlike te skei van die political. Die political geskiedenis is soos ’n groot skaduwee wat val oor als, wat slightly die kleur change van als rondom jou. Dit sal dalk nog verander, maar dis soos ’n sunrise wat vir ewig vat om te kom. My ouers was gevorm in die crucible van Apartheid: ek is ’n result van wie my ouers was, so wat maak dit my?
Terselfdertyd is die spreker in Hammie ’n ontheemde individu; die toonaard dié van geweldige isolasie en vervreemding van die self en ander, soos veral gesien in ‘Slapende honde’ (59):
[…] jy gaan waves maak
Afrikaans op sy kop draai
pryse wen
die wêreld aan jou voete
’n tipe Jonker/Krog/Bukowski mash-up
gelukkig het ek
hulle nie geglo nie
omdat ek weet
hoe mense is
hulle is kak
hulle hou van ’n vrou
in pyn
hulle hou van ’n dronk suicidal
teef
met genoeg suicide
vir hulle om op af te jerk
en genoeg teef om te admire
Sal lesers verkeerd wees om Ronelda S. Kamfer as ’n nihilistiese digter te sien?
Ja. Ek is ’n eerlike persoon so ver ek kan sien. Dis die wêreld wat nihilisties is.
.
Jy verkies om in Afrikaans te skryf, maar in ‘Rocco de Wet’ (61) het die spreker geweldige ambivalente gevoelens oor haar taal, veral in die laaste vier versreëls:
ek skryf in Afrikaans
die taal van die duiwel
die engel met die
superiority complex
Dink jy dat Afrikaans ooit hierdie ‘superiority complex’ sal kan afskud of sal die taal altyd ’’n ‘inherent paradox’ bevat?
Ek dink die taal is besig om sy relevansie te verloor en daarmee sy krag; ek dink dat vir die taal om te oorleef gaan dit sy dancing shoes moet aantrek en bietjie gaan mingle met ander tale. Ek is van ’n generasie wie nog geworstel het met taal en kultuur, dis meer ’n persoonlike gevoel waaroor ek in hierdie gedig skryf. Ek dink nie dis iets regtig belangrik vir jonger generasies nie, ek dink Afrikaans het lankal sy superiority verloor, nou sit dit net met ’n complex.
.
Terselfdertyd is die manlike figure in Hammie gewelddadig (‘Box cutters’:36; ‘Tronk-teaparty’:51) of pedofiele (‘Getuienis’:58; ‘Uncle Jerry’:70; ‘Hulle wattie afgie nie’:80).
Een van die digters wat jou die meeste beïnvloed het, was Charles Bukowski. Alhoewel Bukowski allermins ’n pedofiel was, is hy nie juis ’n gunsteling onder sommige feministe nie. Hoe versoen jy sy ‘dirty old man’-poësie (ek dink hier ook veral aan sy prosa-titels, Notes of a dirty old man (1969) en Erections, Ejaculations, exhibitions and General Tales of Ordinary Madness (1972)) met:
ek het dicks gehaat
veral die middle-aged dicks waaraan ek
by daai tyd al unwillingly exposed was
Bukowski het hom surround met mense en vrouens soos homself; ek ken mense soos Bukowski en ek ken die soort vrouens oor wie hy skryf. Hulle vestaan mekaar, hulle soek mekaar uit, dis nie vir my om kommentaar daarop te lewer nie, en dis nog minder die rol van ’n middle-klas wit vrou (Amerikaanse feministe) wie niks ken omtrent die lewens van arme mense nie. Ek dink ook dis klein bietjie unfair om vir Bukowski te band met die paedophiles; dis ’n bietjie harsh, hy het self ’n dogtertjie gehad. Die snaakse ding is dat die regte paedophiles lyk nooit soos Bukowski nie, hulle is altyd die ordentlikste, kerklikste mense.
Jy is getroud met Nathan Trantraal, aan wie die Ingrid Jonker-prys (2015) toegeken is. Hy het ook die ATKV-veertjie vir Poësie (2014) gewen. Jy self is ‘n bekroonde Afrikaanse digter wie se digkuns ook in Nederlands vertaal is. Die Jan Rabie Marjorie Wallace Skrywersbeurs is ook aan jou toegeken. Het elk van julle ‘n skryf-roetine wat in harmonie is (byvoorbeeld: skryf julle albei gedurende die dag) of verskil dit hemelsbreed? Staan julle krities teenoor mekaar se werk of los julle dit vir die redakteur?
Ons skryf vir mekaar. As ek iets skryf wat hy nie van hou nie eindig dit gewoonlik op die cutting floor en vice versa. Ons lees mekaar se werk regdeur, vanaf die eerste drafts na die eindproduk. Die idee is gewoonlik om so min as moontlik aan ’n redakteur oor te los.
Ek skryf gewoonlik gedurende die dag, maar ek stoor idees en gedigte op vir weke en dan vat ek ’n paar uur om ’n set van so twee tot vier uit te skryf. Nathan is ook ’n cartoonist en ’n rubriekskrywer so hy doen dit meeste van die tyd en skryf gedigte wanneer hy kan, somtyds baie vroeg in die oggend of baie laat in die nag, so van twee uur die oggend af, maar hy skryf amper elke dag.
In haar zuihitsu, ‘blunt instrument’, konstateer Kimiko Hahn: ‘I completely despise remarks about poetry being therapeutic. So is kicking in a door. Therapy in print – that’s for journal entries’. Was die oopskryf van jou ma se afsterwe enigsins terapeuties of stem jy eerder saam met Hahn?
In my eie persoonlike experience is dit nie therapeutic om oor dinge te skryf nie, dis nie soos om dinge uit te praat nie; dis ’n werk, miskien is om te werk therapeutic, dieselfde soos dit dalk vir ’n mechanic sou wees om terug na sy karre te gaan en sy hande besig te hou en sy mind ’n ruskans te gee. Ek voel certainly nie nader daaraan om my ma se dood te verstaan nie.
.
Ronelda, deel met ons ’n gedig uit Hammie?
.
Waarheen die goeies gaan
vir prof. Jakes Gerwel
.
soms verbeel ek my
ek sien die sand dans
soos kindertjies in water
die bome huil
soos iets wat ’n prys gewen het
en blomme kniel
asof adellikes verby ry
omdat hulle kan sien
waarheen die goeies gaan
ons wat agterbly treur
want die wêreld word stiller
en goedheid word minder
ons dans nie
ons huil nie
ons kniel nie
ons sien nie
.
***
Baie geluk, Ronelda Kamfer – en dankie vir ‘n puik onderhoud, Gisela!