die bewesynverdwyn
(vir G, en vir Tony – met liefde)
die lewe is ‘n lang reis
al dieper die hart in
deur donker woude
waar selfs die lig oorgroei is
(verskoon hierdie metafoor
van ‘n ander wêreld se ervarings
wat nou die verwysing omsoom)
en soms roep jy na die ander
waarvan jy net vir ‘n oomblik
die skaduwee gewaar
vergly van stam tot stam – jy
en jy en jy en jy en jy
moet versigtig wees om nie ‘n vonk
te laat skiet en ‘n vuur ontvlam
wat alle lewe aan die hemel sal laat lek
totdat ook herinnering nog net ‘n vlek
in die geheue sal wees
en jy roep na die self –
en soms is daar die ritseling
van ‘n bosdier in die kreupelhout
wat ook soos jy van boom
tot boom beweeg al agter die gerug
van daardie stroom aan
waar die maan kom om naak te baai
daar is nooit dag nie
maar dae soos nagte besaai met sterre
die vonke van ou-ou vure
die wegwysterklippies verloor deur mededier reisigers
op pad in die niet
‘n altyd se lied gewuif in die toppe
totdat jy te moeg is om verder te soek
na die self wat in die bos verdwaal het
en kom tot waar geen verskil nog kan tel
of vertel hoef te word
tussen vind en nie vind nie
tussen die blyheid van die kind
en die blindsien van die swerwer se droomstroom
donker woude as grense na ander wêrelde
ons is elk-een ‘n sterwer
jy en jy en jy en jy
wat soos ekke deur die bos strompel
tot ‘n hier
en ‘n oopte
waar iemand (is dit jou uiteindelike vergestalting ?)
‘n gat gegrawe het met takke bedek
maar iets roer tog nog
eppur si muove
en daar is koergeluide
(is dit jou eindelik ten laaste versinde verslinding ?)
trek die takke en twyge opsy
versigtig om nie jou hande te sny nie
sodat jy af kan staar na wat jy vergeet het
en hart-oopskeur verbly deur die skielike
opvlieg van duiwe
ontvlug in ‘n duisternis vlerke
vry ! vry ! vry !
© breyten breytenbach, 2020
Vertaling in Engels
consciousness (to be a-tremble) vanishes
(for G. and for Tony – with love)
life is a long journey
ever deeper into the heart
through dark woods
where even the light turns out overgrown
(pardon this metaphor
from experiences of another world
now edging the reference)
and sometimes you call out to the other
of whom you only momentarily
perceive the shadow
slipping away from trunk to trunk – you
and you and you and you and you
should take care not to send
a spark flashing and igniting a fire
making all of life licking the heavens
till remembrance too will be rendered
into a stain in memory itself
and you call out to the self –
and sometimes the rustle is there
of a bush-animal amid the undergrowth
that in the same way as yourself moves along from tree
to tree going after the rumour
of that stream
where the moon comes to bathe nakedly
over there it’s never day
but days are like nights strewn with stars
the sparks of ancient fires
the way-finding pebbles lost by fellow animal travellers
en route in nothingness
a song for all the way waving amongst the treetops
until you are too tired to search much further
for the self that lost its way in the wood
and you arrive there where nothing that differs could still count
or needs be recounted
between finding and not finding
between the gladness of the child
and the blind-vision of the nomad’s dream-stream
of dark woods as frontiers to other worlds
all of us are mort-alls
you and you and you and you
stumbling along through the wood like so many ego’s
up to a here
and a clearing
where someone (could it be your ultimate bodying forth?)
had dug a hole covered with branches
something however is still moving
eppur si muove
and sounds of cooing
(is it finally the last versified devouring?)
move the branches and twigs aside
careful not to hurt your hands
so that you can stare down at what you have forgotten
your heart ripped open in delight by the sudden
upwards winging away of doves
flying from danger in a dark host of wings
free! free! free!
Netjies geskryf. Ouvre van ou-ou vure
TOT IEMAND MIJ WEER AAN MEKAAR NAAIT, MET HERFSTDRAAD, ENGELENHAAR
Terwijl ik dit schrijf, koeren in het groene gebladerte jonge duiven. De wereld kan vol begrip zijn. Wat een ontroerend gedicht, Breyten. Ik heb Gisela nooit persoonlijk mogen ontmoeten. Wij wisselden korte berichten op FB. Ik trachtte vanuit het verre Gent een hart onder de riem te steken, een weldadige riem onder dat zacht kloppende hart. Woorden mochten niet baten, mogelijk heeft zij geglimlacht. Mijn deelneming bij het overlijden.
Als hommage aan Gisela lees ik in de verzamelde gedichten van Hugo Claus. Nu pas valt mij op hoeveel duiven rondfladderen in het lyrisch universum. Zoals “(een duif)” in ‘Zijn nota’s bij ‘Genesis I, I’ (Heer Everzwijn). Ik citeer hier uit de reeks ‘Hecate spreekt’ in de bundel De wangebeden. Hecate (of Trivia), trouw aan Zeus en oppermachtig op aarde, in de hemel en het water. Beschermgodin van tovenaars, ik stel mij voor: ook van zij die met woorden werelden bouwen.
XIII
Zeggen dat ik het ooit tot vogel
wou brengen! Zelfs met verlamde vleugels.
Zeggen dat ik mezelf wou redden
door versterving en leugens!
Ik wou mij vrijwaren,
ik wou mij verstrooien
in mijn veilige lappenmand
vol schelpen van vroeger,
watten van gisteren,
teennagels van vanmorgen,
waar ik kon wachten tot iemand
mij weer aan mekaar naait,
met herfstdraad, engelenhaar.
Ik ben verwend in mijn tent van pijn.
Ik geloof dat ik glimlach.
HUGO CLAUS
Misschien kan Daniel, vertaler van Claus’ magnum opus Het verdriet van België, dit gedicht vertalen in het Afrikaans. Lieve Gisela, gazelle, het ga je goed bevrijd uit jouw tent van pijn.
Dear Tony – this is so difficult to convey. Because it is public and virtual and out there when one just wants to hold you quietly. But you know and would have seen here that everybody who has been in contact with Gisela and her poetry and her life knows that we have been privileged. She truly touched us deeply and she will live on to do so again and again. How much more so this loss and bereavement must be for you! It may sound strange, but I want to thank you for having cared for Gisela, for the two of you having been and continuing to be so intertwined. And I want to thank her, and thank you, for the privilege of having met you however briefly and akwardly. I sincerely hope to see you again.
Time will pass. ‘Absence’which is ‘presence’ will become more clearly delineated and resonant – and I don’t want to indulge in some superficial or expected paradox when I say so. Allow me then to say here that we think of you with compassion beyond words.
A friend – more, a mentor – whose work I appreciate profoundly (I think you know who I mean), wrote this morning: “For Tony’s undisturbed silence – may he know that we are
here and expect nothing of him.
“The long flight, lathered in sadness and beauty.
“White veld here. And a blue sky.”
Be well, brother. Let us be grateful for who she was. We will talk again.
Breyten
Message from Tony Ullyatt:
Dear Breyten, what can I say? The day we met you in Wellington on 1 March this year was one of the most treasured days of her short life. The earlier poem you wrote for her on Versindaba had left her astonished that you – one of her most revered poets – would dedicate one of your poems to her. She would have been thrilled about this poem too
Thank you.