Menu
Versindaba
  • Nuwe Bundels
    • Digbundels (2024)
    • Digbundels (2023)
    • Digbundels (2022)
    • Digbundels (2021)
    • Digbundels (2020)
    • Digbundels (2019)
    • Digbundels (2018)
    • Digbundels (2017)
    • Digbundels (2016)
    • Digbundels (2015)
    • Digbundels (2014)
    • Digbundels (2013)
    • Digbundels (2012)
    • Digbundels (2011 & 2010)
  • Resensies
    • Resensies
    • Resensente
  • Gedigte
    • Gedigte (A-L)
    • Gedigte (M-Z)
    • Kompetisies
    • Vertalings
      • 100 Duitse bestes uit die 20ste eeu
  • Digters
    • Digters
    • Onderhoude
    • Stemgrepe
  • Skryfhulp
  • Borge
  • Oor Versindaba
    • Kontak
Versindaba
7 September 2023

Nini Bennett. Die goue era van analoogmetaforiek.

 

 

 

Ode aan ’n tikmasjien

 

Jy was my troue maat deur dertien dun

boekies, en toe raak jy verouderd, geen

tiklinte meer. Ek het die stad platgeloop.

Jou toe maar weggesmyt, trane wegpinkend,

in ons woonstelblok se woonstelblokomringde

agterplasie. Daar was geen roudiens, net ’n gekoer,

sag, bo in ’n belombra (later stomp afgesaag),

maar ek sal jou nooit vergeet nie, nee nooit,

my liewe Olivetti Lettera 22, trots Italiaans.

Lof swaai ek jou toe, beskeie grys obsolete,

jy was draagbaar, toeritsbaar, dierbaar, myne.

 

Wilma Stockenström. Hierdie mens, 2013.

 

In die film Midnight in Paris beweer ’n karakter tereg: “Nostalgia is denial – denial of the painful present … the name for this denial is golden age thinking – the erroneous notion that a different time period is better than the one one’s living in – it’s a flaw in the romantic imagination of those people who find it difficult to cope with the present.” Daar is tans die bittersoet herlewing in retrokulture met die vervaardiging van artefakte, gebruiksitems en modes uit die jaar toet. Die relieke uit die verlede keer terug, en vintage is nou vir sommige meer gewild as modern. Binne die postmodernisme se versnipperende en plunderende effek van vorige tydsgewrigte bestaan daar weer ’n terughunkering na die modernisme. ’n Paar maande gelede, met die koms van ChatGPT en kunsmatige intelligensie, het die konsep analoognostalgie opnuut onder die soeklig gekom. Dominic Schrey, ’n PhD-student aan die Karlsruhe Instituut van Tegnologie, se proefskrif is in boekvorm gepubliseer as Analoge Nostalgie in der digitalen Medienkultur – en hierdie boek was dadelik ’n kommersiële sukses. Alhoewel daar semantiese en tegnologiese verskille in die definisies van analoog en digitaal bestaan, dui analoognostalgie in kort op die verlange na ou tegnologieë en artefakte versus die moderne, digitale tegnologieë van ons tyd. Ek het in ’n vorige blog verwys na die metadigter en pionier in netwerkletterkunde, Sasha Stiles, wat onder meer analoognostalgie betrek in haar navorsing en poësie (https://versindaba.co.za/2023/06/15/nini-bennett-artificialis-ars-poetica/)

“Ode aan ’n tikmasjien” is reeds tien jaar gelede gepubliseer, maar die vers hou ’n besondere bekoring in vir lesers in 2023 – die huidige tydsgees dra immers swaar aan analoognostalgie.

Ook in Afrikaanse bundels wat onlangs verskyn het, vind hierdie nostalgie beslag. Tom Dreyer se verrassende digdebuut, Nou in infrarooi is ’n voortsetting van die spel met analoogmetaforiek rondom die gebruik van retrolense, -filters en kamerategnieke in sy oeuvre. Dreyer se fokale verbeeldingskrag neem die leser ’n paar dekades terúg in die tyd – en die nostalgie is tasbaar. Hy verwys in sy gedigte onder meer na lens flare, daardie betowerende stralingsgloed wat so dikwels in analoogfotografie voorkom. In Dreyer se bundel kortprosa, Kodachrome, suggereer die titel reeds hierdie analoognostalgie, en verwysings na meganiese knypers wat sagte speelgoed in glaskaste vang, View-Masters, ensovoort kom voor. Dreyer se volgehoue bemoeienis met filmmakers soos Quentin Tarantino se werk bevestig hierdie analoognostalgie, want dié filmmaker is sinoniem met analoogfilmkuns soos die gebruik van selluloïedfilm. Die verse in Nou in infrarooi skommel op ’n anachronistiese tydlyn: Dreyer gaan vernuftig om met Middeleeuse tegnologie, moderne Wi-Fi, satelliettegnologie en die vintage-sjarme van die Russiese ruimtevaarders van die 1960’s – 1980’s. Tog is dit analoognostalgie wat die deurslag gee in dié bundel, soos die onderstaande vers ook getuig:

 

lettera 22

 

leonard cohen tik ’n laaste woord en slinger

sy olivetti in die blou foneem van hydra-hawe

waar dit bodem toe sink om onversteur te lê

terwyl die “lettera 22” onleesbaarder raak

sponsduikers kom en sponsduikers gaan

en later vat marianne haar goed en trek

terug oslo toe sodat hy haar

vanuit montreal doeltreffender kan besing

 

dog periodieke terugkeer onderbreek sy dae

en in 2012 sien ook ek en jy daardie see die vae

ring van die hawe en mossies wat rinkink

op ’n gespanne aandagstreep

lê dit nog daar wonder jy die lettera

wat leonard al in ’61 in sy bad gedompel het

as toets of dit ook onder water werk

 

daar langs die hawehoof

hoor ons die gedempte slae van ’n olivetti traag

soos ’n aardtrilling deur die water propageer deur

die kaai en kasikas se kafee en aan deur die dorp

van kalk en bougainvillea

totdat ione in hul nisse rittel en radio’s speel

en ons dié merkers van die liefde leer:

 

leonard wag op sy stoep vol suurlemoene

op dit wat hy self laat gaan het

en hier is ons

en hier is ’n wigskrif van mossies teen die lug

 

Tom Dreyer. Nou in infrarooi, 2023.

 

Nostalgie het grotendeels die plek van epogmaking, wat kenmerkend was van die moderne kultuur, ingeneem. Dalk beweeg tegnologie te vinnig, daarom beweeg die mens terúg in die tyd om die verlede deur die onderskeie kultuurlense wat digitale tegnologie bied, te bekyk. Nostalgie word nie noodwendig gebore uit die verloop van tyd nie, maar word gekenmerk deur die oorgange in ’n kultuur. Historiese gebeure bestaan nie bloot as ’n kousale kroniek van gebeurtenisse nie, maar as ’n herlewing van die mens se kultuurverbeelding.

Ons bevind ons in ’n tyd van post-Covid ennui. Suid-Afrika en die res van die wêreld staan voor talle politieke en sosiale uitdagings. Mense ly toenemend aan tegnologiese uitputting, wat op sy beurt ’n vervreemdende uitwerking tot gevolg het. Met die koms van kunsmatige intelligensie en ChatGPT bevind die mens hom sonder twyfel op die drumpel van digitale ontsterflikheid. Te midde van al hierdie omwentelinge raak dit egter duidelik: Die wêreld het homesick geraak. Nostalgie verwys na die verlange om “huis toe te wil gaan”, maar dit is ook ’n verlange na dít wat nooit bestaan het nie. ’n Verlange na ’n beter tyd, want nostalgie is immers ’n sentiment van verlies en ontheemding.

Maar waarom is analoognostalgie relevant? Binne die kulturele geheue word elke belangrike tegnologiese vernuwing geboekmerk as ’n nostalgiese narratief van afname en verlies. Reeds in die 80’s, toe die laserskyf of CD (compact disc) die eerste keer sy verskyning gemaak het, het David Lander in Rolling Stone beweer dat die perfeksie van die suiwer klank van ’n laserskyf nié noodwendig die musiek van die ‘ware lewe’ vertaal of kopieer nie. Die aankoop en speel van vinyls is ondertussen besig om oral te herleef. Dit is nie net vlooimarkhippies wat hierdie plate smous nie – ook kettingwinkels verkoop nou platespelers, vintage-styl, maar met verbeterde tegnologie. Tog is dit die plaat, die artefak of ou nisproduk self wat die merke van die tyd en slytasie dra. Daar is iets uniek aan elke persoon se plate. ’n Plaat haak altyd op dieselfde plek(ke) vas en sommige raas soos ’n gruispad. Hierdie haakplekke dui op verwonding; dit dra onmiskenbaar die letsels van die lewe, in teenstelling met digitale musiek wat geen agtergrondgeraas het nie. Mense ken hulle plate op ’n intieme wyse en wéét wanneer die haakplekke kom. Met analoognostalgie word slytasie soos die grein, strepe en onderbrekings op films, of die genoemde omwentelinge en haakplekke van LP’s, verestetiseer. Dit is die nostalgiese spore van ’n vergange tyd van meganiese reproduksie; dit getuig van ’n aura van die lewe self wat vergesel word van onvolmaaktheid, egtheid en outentisiteit. Kritici verwys na hierdie slytasie as “tekstuele puin”. Al bogenoemde analoogmedia is intussen met selfoon- en digitale funksies vervang.

Analoognostalgie skep die gevoel van oorspronklikheid en natuurlikheid – en dat jy nader aan die werklikheid beweeg. Paradoksaal bied analoognostalgie in ’n era van digitale volmaaktheid die moontlikheid om hierdie tasbare tegnologiese verval op estetiese wyse te bewaar. Binne die kulturele verbeelding is dit moontlik om die hede op kritiese wyse deur die lens van die verlede te bekyk. Analoogmedia word, ironies genoeg, júis deur die gebruik van digitale tegnologie gerekonstrueer. Gister se nooit volprese nuwe toestelle is vandag se afgeleefde apparatuur en môre se uitgediende rommel, ’n konsep wat helder geïllustreer word deur Stockenström se “Ode aan ’n tikmasjien”. Retrokultuur is net so deel van ons digitale kultuurlandskap soos hoëdefinisie-skermtegnologie en blitsvinnige optiese vesel.

Organiese lewe – soos in die geval van analoogmedia – lei onafwendbaar tot disfunksionaliteit, verval en dood, in teenstelling met die ontsterflike moontlikhede wat digitale media bied. Dalk is die mens geprogrammeer om te sterf, daarom die belewenis van analoogmedia as eg en werklikheidsgetrou. Volgens die fotograaf en skrywer David Bate onthou ons inligting beter via analoogtegnologie. Só byvoorbeeld onthou jy die hardekopieë van ou foto’s beter as dié in digitale databanke. Skynbaar beskik digitale fotografie nie oor dieselfde bergingsvermoë wanneer dit by die menslike geheue kom nie. Geheue is gekoppel aan verwonding en pyn – en onvolmaaktheid.

Daar is mense wat (nostalgies) bly glo dat die verlede ’n beter plek was as nou, maar volgens die toekomskundige, Alvin Toffler is die toekoms nie beter of slegter nie, bloot anders. Tog ly ons almal aan “toekomsskok”: daardie duiselingwekkende gevoel wat die mens ervaar met die ontydige aankoms van die toekoms. Tegnologie se toekomsverandering is nie lineêr nie, maar eksponensieel. Tegnologiese verandering stel met ander woorde hoë eise aan die mens en iewers gaan almal vasskop teen hierdie verandering – selfs die grootste tegnokrate onder ons. Volgens die kontemporêre denker, Nicholas Taleb se fragiliteitsteorie lei die vooruitgang van tegnologie ook tot die groter broosheid/fragiliteit van dié tegnologie. As jou kindle, waarop jy 15 000 boeke geberg het, onklaar raak, loop jy die risiko om 15 000 boeke in ’n oogwink te verloor. Hierteenoor bestaan daar papirusrolle wat vir eeue in grotte “oorleef” het. Die digitalisering van boeke en musiek het die bergingsvermoë van inligting verbeter: met die druk van ’n knoppie kan hierdie inligting gerepliseer word, sonder om kwaliteit in te boet. Maar tegelykertyd het die aflaai en deel van musiek, boeke en films ook die doodskoot vir voormalige CD- en videowinkels beteken.

’n Mens kan inderdaad glimlag oor die eerste IT-gedigte in Afrikaans. Deur ’n retrolens bekyk, kry ’n mens patos met die mens wat hierdie rewolusionêre tegnologie soos “kompers” met ’n ongekende opwinding, wat aan toekomsfiksie herinner, bejeën. Prevot van der Merwe (1990) maak gebruik van rekenaarjargon in sy vers, “die hemel help ons”, om sy kommunikasie met ’n godheid te verbeeld. Pirow Bekker se rekenaargedig, “Kameraad” (1975) dui op die leemte wat ’n tuisrekenaar in die spreker se eensaamheid vul. In George Weideman se vers, “Ek het vir my ’n komper bestel”, geskryf in 1970, suggereer die slot dat die komper ’n soort (nuwe) god is. Hierdie vroeë, naïewe gedigte wat die IT-wêreld verromantiseer en mistifiseer, verklap meer van die mens se ingesteldheid teenoor die “komper” as van ware kennis van tegnologie self. Wetenskapfiksie wat dateer, word uiteindelik sélf geskiedenis. In enkele IT-gedigte word ’n rekenaar ’n bondgenoot; ’n geleier van verbode mistieke kennis, soos ook Tom Gouws se “visioen van thomas op patmos” (2010) getuig.

Tanja Botha skryf omvattend oor die representasies van mens-masjien-verhoudinge in die Afrikaanse poësie van 1990 tot 2012 op LitNet: https://www.litnet.co.za/die-manifestasie-van-mens-masjien-verhoudinge-die-afrikaanse-poesie-1990-2012-n-kwantitatiewe-en-teksontledende-beskouing/?fbclid=IwAR0KGZqu0yNJw2t-07R7nqcJxpT9_uQFjtfxSoOG2CruIDoSmGMcaEy5bNw

Alhoewel die antropomorfisering van rekenaars ’n stylgreep is waarvan digters al vir dekades gebruik maak, is dit tog interessant om op die volgende gedig van Jeanne Goosen te dubbelklik. Binne die anachronistiese tydsgewrig waarin toekomsfiksie dateer en analoogmedia retrospektiewelik gerekonstrueer – en besing – word, lees die onderstaande vers besonder profeties. Die fiktiewe gesprek met die komper herinner aan die sogenaamde ‘menslike’ eienskappe van kunsmatige intelligensie wat kuberkenners toenemend laat kopkrap. Dit is ook merkwaardig as ’n mens in gedagte hou dat die gedig in 1975 reeds in Orrelpunte verskyn het.

 

Gesprek met ’n komper

 

poësie gevind

(connexions)

 

KLANT: dag

KOMPER: goeie dag

watter diens verlang u

een bakker twee geneesheer

drie reisagent vier kruidenier

vyf slagter ses melkery

KLANT: nommer vier asseblief

KOMPER: kruidenier tot u diens

verlang u

sewe kruideniersware agt klerasie

nege toiletware tien groente

KLANT: nommer sewe

KOMPER: dankie

’n lys van benodigdhede asseblief

KLANT: een pak poast toasties een bottel asyn

twee blikkies sardyne een blik gebakte bone

KOMPER: is dit al

KLANT: ja

KOMPER: dankie

ek twyfel oor die volgende

’n groot of ’n klein pak post toasties

KLANT: groot

KOMPER: dankie

ek verstaan nie sardyne nie

is dit korrek

en verkrygbaar van die kruidenier

KLANT: sardientjies

KOMPER: dankie

u bestelling lui soos volg;

een groot pak poast toasties een bottel asyn

twee blikkies sardientjies een blik gebakte bone

totaal: een rand en tien sent

die bedrag is minder as vyf rand

dus kan ons nie aflewer nie

wanneer kan u die goedere kom afhaal

KLANT: om 13:00

KOMPER: u bestelling sal om 13:00 gereed wees

is daar nog iets

KLANT: ek voel verskriklik bedruk

KOMPER: ek verstaan nie verskriklik bedruk nie

is dit korrek

en verkrygbaar van die kruidenier

KLANT: nommer twee asseblief

KOMPER: geneesheer tot u diens

wat makeer

hmmmmmmm?

 

Jeanne Goosen. Pret met poësie, 2008.

 

 

Verwysings:

 

Cillié, A.L. 2008. Pret met poësie. Best Books: Kaapstad.

Dreyer, T. 2023. Nou in infrarooi. Kwela Boeke: Kaapstad.

Schrey, D. 2017. Analoge Nostalgie in der digitalen Medienkultur. Kulturverlag Kadmos: Berlyn.

Stockenström, W. 2013. Hierdie mens. Human & Rousseau: Kaapstad.

 

 

 

 

Remember that the AVBOB Poetry Competition reopened on 1 August 2023. Visit our website regularly at https://www.avbobpoetry.co.za/ for editing tips and advice as well as updates about upcoming workshops.

 

Deel:

  • Click to share on Facebook (Opens in new window) Facebook
  • Click to share on X (Opens in new window) X

Like this:

Like Loading...

Lees meer

← Nuwe Bundel. Tom Dreyer: Nou in infrarooi
Joan Hambidge. Parlando →

Lewer kommentaar Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Meeste gelees

  • Augustus-kompetisie
  • Resensie: "Kinderlê" deur Lynthia Julius
  • Resensie: "Miniatuur". (Johann de Lange)
  • Boekbespreking: “Taboek” (Riku Lätti)
  • Resensie: “Stil gesprek” (Jan Pretorius)

Nuutste bydraes

  • AVBOB Persverklaring
  • Joan Hambidge. Die dood as solesisme
  • Onderhoud met Marthé McLoud oor “Ontbloot”
  • 100 Duitse Bestes: Rainer Maria Rilke (1875-1926) (II)
  • Joan Hambidge. Oosterse digkuns  Deel I

Nuutste kommentaar

  1. Ilse on 100 Duitse Bestes: Rainer Maria Rilke (1875-1926) (I)9 June 2025

    Dankie vir die lieflike vertalings!

  2. Heleen Louw on Jacobus Swart. Franz Kafka4 June 2025

    Treffend uitgebeeld. Jou vermoe om die essensie van 'n lewe' te omskryf is iets besonders vir my. En dan jou…

  3. Caren Kearley on Resensie: “Dawerende stiltes” (Caren Kearley)4 June 2025

    Dankie Maria, jy is welkom om my te kontak as jy een wil bestel. carenkearley@gmail.com. Ek is Ninni ewig dankbaar…

  4. Joan Hambidge on Ilse van Staden. Deursigtige oggend3 June 2025

    Beeldskoon hoe hierdie gedig vloei.

  5. Charl-Pierre Naude on Charl-Pierre Naudé. Mymering28 May 2025

    Hierdie is 'n interessante kommentaar deur jou, Hans. Dankie. Ek kou nog daaraan ... Ek moet nog jou opstel waarna…

Kategorieë

  • Artikels, essays, e.a.
  • Binneblik
  • Blogs
  • Digstring
  • Gedigte
  • Kompetisies
  • Nuus / Briewe
  • Nuwe Publikasie
  • Onderhoude
  • onderhoude
  • Resensies
  • Stemgrepe
  • Uncategorized
  • Vertalings
  • VWL 50 jaar later
  • Wisselkaarten
©2025 Versindaba | Ontwerp deur Frikkie van Biljon
%d