I
Lina Spies se antwoord op Eybers se “Jong seun” open ‘n fassinerende gesprek. Dit is soos twee doppe van ‘n skilpad: die twee verse sluit volmaak.
Eybers se gedig, ‘n distigon, gee die perspektief van ‘n moeder op ‘n jong seun se seksuele ontwaking. Spies se gedig kyk na die jong dogtertjie se seksuele ontwaking.
Eybers se vers staan opgeteken in Neerslag in 1958. Spies se vers verskyn in Digby vergenoeg in 1971.
Albei digters gebruik D.H. Lawrence as motto vir die seksuele ontwaking van die kind. Inderdaad is Spies se gedig “a searching for the complement” of voltooiing van die Eybers-vers. Lawrence se roman Women in love (1920) verwys na die vy as die vroulike geslagsorgaan.
Sy provokatiewe roman Lady Chatterley’s lover (1928) bly ‘n belangrike baken in die oopskryf van die seksuele; die sogenaamde seks-as-godsdiens. ‘n Roman wat vele aanklagte van obseniteit moes verduur.
Eybers en Spies:
Sang en teensang. Woord en wederwoord. Oor die distigon het die digter Aniel Botha insigryk geskryf:
https://anielbotha.wixsite.com/aniel/distigon Besoek 23 Maart 2024
Eybers se vers is beheersd, onsentimenteel; waarskynlik hierom die distigon?
Spies se gedig is ‘n vrye vers en meer emosioneel.
Soos Aniel Botha tereg verder opmerk:
Eybers bind vorm en inhoud verder saam tot hegte eenheid deur haar uiters vaardige gebruik van die distigon se rympatroon. Woorde wat inhoudelik belangrik is en sleutels bied tot die lees van die gedig word dikwels beklemtoon deur hulle in rymposisies te plaas. Sy verhoed egter dat die rympatroon vervelig raak deur oordeelkundig gebruik te maak van enjambement. Buiten die voorgeskrewe rympatroon van die distigon, wend Eybers ook ander klankpatrone as bindingsmiddele aan. Sy maak byvoorbeeld dikwels gebruik van alliterasie en binnerym.
Kyk weer na “Jong seun”:
…
Strak ledemate, ribbekas
hoekig en hard soos ‘n kuras,
handdoek in hand staan hy bereid,
gerig en toegerus tot stryd.
Tog, onvolkome afgerond,
hoe sal die lewe hom nog wond:
*
En dis daardie tog wat die Eybers gedig so uitsonderlik maak.
By Spies word die wending ‘n dan, ‘n soort konklusie.
Die verse is eweneens portretverse.
Dit neem die leser terug na Bloeityd: Verse oor kinders (Tafelberg, 1993) – saamgestel deur Johann Johl en Rika Cilliers – ʼn bloemlesing met verse oor kinders – is ‘n pragversameling.
II
Beide verse problematiseer ‘n genderdiskoers. En nou is hierdie leser gewoon besig om duiwelsadvokaat te speel: hoe oud is die seun wat deur die moeder waargeneem word?
Word sy privaatheid dalk betree? Dieselfde geld Spies se vers wat skryf oor “die vlesige klein skulp”.
Was dit “reg” dat Francis Ford Coppola in The Godfather (1972) sy dogter gebruik het in hierdie film?
Maar al hierdie tekste bewys dat groot letterkunde (en films) alle ideologiese of morele besware uiteindelik van die tafel vee.
Barbara Johnson verwys na Susan Gubar se “‘The Blank Page’ and Female Creativity”:”When the metaphors of literary creativity are filtered through a sexual lens, female sexuality is often identified with textuality…This model of the pen-penis writing on the virgin page participates in a long tradition identifying the author as a male who is primary and the female as his passive creation – a secondary object lacking autonomy, endowed with often contradictory meaning but denied intentionality”(in Bloom, 1989: 220 – 221).
Dalk relevant.
Lina Spies
Uit: Twee gedigte vir Elisabeth Eybers
Lina Spies
Jong dogtertjie
Sex, which breaks us into voice, sets us calling across the deeps,
calling, calling for the complement…
D. H. Lawrence
Jy staan voor my net met jou heuninglyfie,
die see se soutsmaak teen jou gladde vel,
sy kleur voorlopig in jou oë bewaar,
die sonlig in jou haartjies vasgestrik.
Van die laaste klere-lastigheid
het jy sonder seremonie ontslae geraak
en skaamte-onbewus vertoon die vlesige klein skulp
met sy dubbelvou na binne tot die smal gleufie
wat voorlopig alle toegang ontsê,
nou nog haarloos en oesterpienk totdat op dertien jaar
die see sal grys word in jou helder oë.
Dan sal jy gretig en angsvallig
na die verbode pêrel soek
maar die see en naakte son
sal jy nooit weer volledig ken nie
voordat ’n ander vlam jou tot die laaste
wit pit teen die blaker brand
Bronne:
Eybers, Elisabeth. 1958. Neerslag. Kaapstad: Nasionale Boekhandel, Bpk.
Johnson, Barbara “Les Fleurs du mal armé: Some Reflections” in Harold Bloom (red.) 1987. Stéphane Mallarmé – Modern critical views. New York: Chelsea House Publishers.
Spies, Lina. 1971. Digby vergenoeg. Kaapstad: Human & Rousseau.
Bloeityd: Verse oor kinders (Tafelberg, 1993) – saamgestel deur Johann Johl en Rika Cilliers.
First time
Honor Moore (Amerikaanse digter)
In the back bedroom, laughing when you pull
something fawn-colored from your black
tight pants, the unzipped chino slit.
I keep myself looking at the big belt
buckled right at my eyes, feel the hand
riffle my hair: You are called Mouse, baby-
sitter trusted Wednesdays with my baby
brother. With me. I still see you pull
that huge bunch of keys from a pocket, hand
them to my brother, hear squeaking out back
Mrs. Fitz’s clothesline as you unbelt,
turn me to you, my face to the open slit.
It’s your skin, this thing, head, its tiny slit
like the closed eye of a still-forming baby:
As you stroke, it stiffens like a new belt –
your face gets almost sick. I want to pull
away, but you grip my arm: I tell by your black
eyes you won’t let go. With your left hand
you take my chin. With your other hand
you guide it, head reddening, into my slit,
my five-year old mouth. In the tight black
quiet of my shut eyes. I hear my baby
brother shaking the keys. You lurch, pull
at my hair. I don’t breathe, feel buckle, belt,
pant. It tastes lemony, musty as a belt
after a day of sweat. mouth hurts, my hands
push, push at your hips. I gag. you let me pull
free. I open my eyes, see the strange slits
yours are; you don’t look at me. “Babe, babee -”
You are moaning, almost crying. The black
makes your skin clam-white now, your jewel-black
eyes blacker. You buckle up the thick belt.
When you take back the keys, my baby
brother cries. You extend a shaking hand
you make kind. In daylight through the wide slit
an open shade leaves, I see her pull,
Mrs. Fitz pulling in her rusty, soot-black
line. Framed by the slit, her window, her large hands
flash, sort belts, dresses, shirts, baby clothes.
Opgeneem in:
Morse, Carl & Larkin, Joan 1988. Gay & Lesbian poetry in our time – An anthology. New York: St. Martin’s Press.
Joan Hambidge
24 Maart 2024