Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

Die verskillende skakerings van emosie word nie maklik in een woord vasgevang nie. Hoe sou ‘n boorling van die binneland, wat die afgelope paar jaar in die Kaap woon, die emosie beskryf wat hy ervaar as hy aan donderweer dink? Miskien ‘n vorm van verlange? Heimwee? Die spreekwoord wil ons laat glo dat Bolanders bang is vir donderweer, aangesien hulle dit nie baie ervaar nie. Dieselfde situasie kan dus verskillende emosie ontlok by verskillende mense.

Een manier om die emosie in een woord vas te vang, kan gedoen word deur verskillende beskrywings van die situasie te probeer kombineer. So ‘n kombinasie is makliker op die tong as dit ‘n klein ritme handhaaf, maar word nie noodwendig daartoe beperk nie. Ek het die ritme-roete aangepak in my soeke na ‘n woord om die verlange na donderweer te probeer beskryf.

donder / donderen / bulderen / sturm
longing / sehnsucht / sehnend / verlange / hunkering

As ‘n plek soos die Kaap by die verwysende kombinasie ingebring sou word, moet daar seker iets wees wat die plek beskryf. Dinge wat die Kaap beskryf kan dan wees: Tafelberg / Wyn / Suidooster.
Ek wou egter meer van ‘n persona aan die kombinasie gee en het gedink aan karakters soos Antjie Somers / Van Hunks / Van Riebeeck / Odin om my daarmee te help.

Die kortlys van kombinasies het op ‘n stadium as volg gelyk:
sturmsehnend = storm verlange (Google Duitse vertaling)
donderverlange
Odinhunkering

Die woord wat die meeste byval by my oog en tong gevind het, was egter ‘vanhunksbulderen’. Ek kon sommer Van Hunks en die Duiwel se pyprook oor die berg sien aankom en kon die twee hoor bulder soos wat die pyprook-kompetisie in die volksverhaal plaasvind.

En daar is my ontwerpte woord:
Vanhunksbulderen – die gevoel van verlange wat ‘n binnelander ervaar wanner ‘n donderstorm plaasvind in die Kaap

Woordverklaring

Kaar. ‘n Mooi ou Dietse woord
vir iets waarin mense kan vergaar
heuning, vis, yswater; in ‘n skuit
‘n bak vir lewendige paling
of ‘n byekorf gevleg van spaanse riet,
stingels brem en langstrooirog;
‘n nis deur sneeu uit ‘n spits geslyt
aan die bopunt van ‘n gletsergeut
met onderaan ‘n keteldal
waar, op ‘n vloer van swerfsteen,
‘n dorp kan aanslib teen ‘n meer.
‘n Tregter sonder voet
waardeur die koring
op die meulsteen stroom;
ook die mond van Sint Ambrosius
as kind waar die bye in- en uitravot
soos stille aforismes –
de bono mortis, de fuga saeculi.

‘n Vers, dink ek, waarvan mens deur
die vlegwerk loer, deur deksel,
wolke, dooie neerslag –
om voor die wyn, die brood,
die droë vis, die kiem,
die gis, die suur te kry; die gevaar
van vinne, ander spore, vars verskrik
soos van Gervasius en Protasius
of van ‘n klank soos minne, orewoet,
doupunt en furore. In ‘n kaar
wil ek begrawe word,
geen vuur, geen kis.

deur Marlene van Niekerk uit Kaar

Tweede op my lys van tipies Suid-Afrikaanse emosies moes natuurlik iets met die Karoo te doen hê. Die mens se hunkering na ‘n pragtige, maar harde wêreld, kan daarby ingebring word. Die oopte van die uitspansel, ‘n onbeperkte kykie na die melkweg. Skoon lug. Karoo-skaapvleis.

Ek het op Karoosehnsucht besluit, want dit sal die meeste mense laat wonder oor die oorsprong en terselfdertyd hul gedagtes na die Karoo neem:

Karoosehnsucht – die verlange na die Karoo, alhoewel jy nog net daardeur gery het.

Karoo

So brief a time
to love all things

O Karoo
your veld
has a moonless sound.

deur Charl JF Cilliers uit Karoo (Haiku Variations)

Die idee vir die beskrywing van emosies het ek by John Koenig gekry. Koenig is ‘n grafiese ontwerper / redakteur en is verantwoordelik vir die besonderse “The Dictionary of Obscure Sorrows”. Hierdie woordeboek word beskryf as ‘n soort ‘kompendium van nuutskeppings’. Daar word gereeld nuwe woorde ‘beskryf’ op die webwerf en op Youtube. Koenig geniet etimologiese studies en alhoewel die woorde nuutskeppings is, het dit ‘n oorsprong wat deur Koenig se navorsing bepaal word. Hier is ‘n paar van die woorde:

Opia – die dubbelsinnige intensiteit gedurende oogkontak. Iets wat die betrokke partye beide die rol van indringer en kwesbare wese kan laat speel.

In die Youtube video oor Opia sê hy die volgende: Oogkontak is eintlik nie kontak nie. Dit is streng gesproke seker waar, maar kontak vind tog op emosionele vlak ook plaas. As ek dit vir myself moet verduidelik sou ek sê: Opia verwys na ‘n soort dubbelloop emosie waar jy die skut sowel as verwonde is.

Kenopsia – die onheilspellende, swaarmoedige atmosfeer van ‘n plek wat normaalweg oorloop met mense, maar op die oomblik leeg en stil is.

Monachopse – die subtiele maar aanhoudende gevoel dat jy uit plek uit is.

Jouska – ‘n hipotetiese gesprek wat aanhoudend in jou gedagtes afspeel.

Vellichor – die vreemde nostalgie van tweedehandse boekwinkels

Anecdoche – ‘n gesprek waar almal gelyk praat, sonder dat iemand luister

Mauerbauertraurigkeit – die onverklaarbare behoefte om mense weg te stoot, selfs naby vriende van wie jy baie hou.

Vemödalen – die frustrasie om iets ongeloogliks te fotografeer alhoewel duisende identiese foto’s reeds bestaan.

Gaan loer gerus by die volgende skakel na die Youtube-videos:
https://www.youtube.com/user/obscuresorrows

Ek sou graag lesers se eie nuutskeppings wou lees. Ek dink daar is soveel unieke emosies in Suid-Afrika of Afrika wat kan baat vind by die beskrywing of naamgewing daarvan.

Ek sluit af met een van my eie nuutskeppings waaroor ek die afgelope tyd nogal baie dink:

Kollateralschadenisme – die ervaring van misnoë wat jy kry as die taal van jou hart misken, misbruik of sommer net misgekyk word.

Paradigma

Model vir grammatika,
rangskikking van woorde,
vervoeging en verbuiging
van denke en soeke
na ‘n prototipe van God
en gees voor alles was.
Patroon sonder grense
los van tyd of gebondenheid
aan die vergange.
Versugting om te weet,
bewussyn wat omvat om sin te maak.
Mensgemaak, model om verlede
te herskep, meesterverhaal
waaraan die siel kan kleef.
En elke geslag
sal telkens ‘n kopskuif maak
tot metafoor vir die groot verlange.

deur Dolf van Niekerk uit Portrette in my gang

Bronne:
1. Cilliers, C.J.F. Karoo (Haiku Variations). Malgas Publishers, 2012
2. Internet. http://www.dictionaryofobscuresorrows.com/
3. Van Niekerk D, Portrette in my gang, Protea Boekhuis, Pretoria, 2014
4. Van Niekerk M, Kaar. Human & Rousseau, Kaapstad, 2013

Prente:
1. https://namibsands.wordpress.com/2009/05/22/cape-town-thunderstorm-amazing-photos/
2. https://www.flickr.com/photos/cristiano_betta/3236922125

Doves

The sprinkler is on
doves lie on the lawn, their wings
arched to catch the rain.

deur Charl JF Cilliers
uit Karoo (Haiku Variations)

Die Kareeduif

Die geluid van duiwe in Kareebome neem my gedagtes altyd na my kinderjare. Die herinnering bly egter nooit slegs by geluide nie en word n kombinasie van sintuie. Die duiwe se rustige koer, die takke wat teen sinkplaatdakke krap en die onmiskenbare reuk van die blare en sade. Duiwe is mos maar duiwe as ‘n mens nog kind is en hoe lekker is dit nie om geen abstrakte subteks of verskuilde simboliek te soek as jy ‘n duif gewaar of hoor uit n kamervenster nie.

Die Chinese sien n duif as simbool van vrede en n lang lewe. Party mense lewe lank, maar nie almal het n lang lewe nie. Ek het met Chris Chameleon en Daniella Deysel gepraat tydens die Vrystaat Kunstefees in Bloemfontein. Ons gesprek het begin oor relevansie in die musiekbedryf. Chris de Burgh is al n paar dekades in die musiekbedryf, maar is nie noodwendig meer relevant in die globale konteks nie. Mense soos die Rolling Stones is wel. Ons het gepraat oor hoe relevant Peter Gabriel of Tina Turner nog is. Dis die mense wat musiek vir meer as een generasie relevant gemaak het. Ek kon byna nie glo dat ek oor musiek kon praat met iemand soos Chris Chameleon nie. Kunstenaars soos Chris weet dat musiek nie net oor musiek gaan nie. Daar is meer as een sintuig nodig om musiek te waardeer. Iemand soos Chris weet hoe om n persona aan musiek te gee. Amper soos n Suid-Afrikaanse David Bowie.

Die Posduif

Chris en Daniella toer nou al n rukkie met die Posduif-album. Die album bestaan uit Daniella se gedigte wat deur Chris getoonset is. Die verwantskap tussen digkuns en musiek het al sterk deurgeskemer met die toonsettings wat Chris gedoen het van Ingrid Jonker se werk. Die Posduif-album is dus n herhaling (ek herhaal jou) van die digkuns tema, maar nuut in die opsig dat die digter en toonsetter hierdie keer die gedigte saam lewe kan gee. Die toonsetting bring natuurlik ‘n ander dimensie aan die gedig en laat die digter (miskien) anders na sy/haar eie gedig kyk.

‘n Mens sou natuurlik kon vra wat die onderliggende boodskap kon wees wat met die posduif na ons toe gebring word. Dit bied miskien verskillende emosies / sintuie / herinneringe vir verskillende mense. Die gedig en musiek is n koppelvlak tussen die mens wat jy is / was.  Ek het Chris en Daniella gevra om gedigte uit verskillende fases in hul lewe met ons te deel. Ek wou graag meer insig kry oor gedigte wat hul deur die jare bygebly het.

Gedigte uit skooldae wat in hul gedagtes vasgesteek het:

Chris:

Die Vloekwoord

Moederlief sit by die venster
Besig met die kouse stop.
Binne snel haar seuntjie Jannie,
Asem uit op ‘n gallop.
“Moeder,” sê die kleine Jannie,
“Moeder, het vir ons geleer:
As ons woorde sê wat stout is
maak ons ma se hart so seer.”
“Ja, my kindjie” sê die moeder,
Wat het my kind gesê?”
“Ma, dis Boetie, dis nie ek nie!
Dis ‘n vloekwoord wat hy sê”
“Kom nou Jannie, sê die moeder,
Wat het Boetie dan gesê?
Moeder kan hom mos nie straf nie
Voordat jy die saak uitlê.”
“Ag,” sê Jannie, “dis te vreeslik,
Ma se hart sal sommer breek.
Ma sal seker dit nie glo nie,
Maar hy sê … hy sê…APTEEK!”

deur Henriëtte Pienaar

Daniella:

Die Dans Van Die Reën

O die dans van ons Suster!
Eers oor die bergtop loer sy skelm,
en haar oge is skaam;
en sy lag saggies.
En van ver af wink sy met die een hand;
haar armbande blink en haar krale skitter;
saggies roep sy.
Sy vertel die winde van die dans
en sy nooi hulle uit, want die werf is wyd en die bruilof groot.
Die grootwild jaag uit die vlakte,
hulle dam op die bulttop,
wyd rek hulle die neusgate
en hulle sluk die wind;
en hulle buk, om haar fyn spore op die sand te sien.
Die kleinvolk diep onder die grond hoor die sleep van haar voete,
en hulle kruip nader en sing saggies:
“Ons Suster! Ons Suster! Jy het gekom! Jy het gekom!”
En haar krale skud,
en haar koperringe blink in die wegraak van die son.
Op haar voorkop is die vuurpluim van die berggier;
sy trap af van die hoogte;
sy sprei die vaalkaros met altwee arms uit;
die asem van die wind raak weg.
O, die dans van ons Suster!

deur Eugène Marais

Daniella se taalonderwyser was ‘n hele paar tale magtig en het Dans van die Reën vir hul in Khoi voorgelees.
Nog gedigte wat deel vorm van hul skooldae is Winternag deur Eugene Marais en DJ Opperman se Ballade van die Grysland. Loer gerus na Joan Hambidge se antwoord op / verwerking van die gedig – https://versindaba.co.za/tag/ballade-van-die-grysland/

Ek het ook vir Chris gevra of daar al ‘n gedig was wat hy besonders moeilik gevind het om te toonset. Daar was inderdaad so ‘n gedig, het hy my vertel. Hy wou met die Ingrid Jonker album graag ‘Die Kind’ verwerk, maar kon net nie sover kom nie. Tydens sy konserte in Nederland het hy toe ‘n Romeense dame, Joanna Kaze, ontmoet. Tot sy verbasing het sy toe ‘n pragtige toonsetting van die gedig gedoen. (http://www.chrischameleon.com/track/133214/die-kind-performed-composed-by-joanna-kaze?feature_id=33064)

Deur die jare het Chris al meer as een keer in Nederland opgetree. Die Nederlanders se siening oor dogma en miskien ‘n minagting daarvan is vir hom interessant. Reis verbreed jou horisonne en ontsluit wêrelde in jou bestaande wêreld.

Er is in donkerte een flauw afschijnen
van een gezicht mat-zijen, zacht-zijen
en daarin vochte ogen zoet kwijnen
in een gezicht mat-zijen, zacht-zijen.

In lauwe donkerte is woordenklank
in talmen, in een kalm teemen
lief-langzaam in een tragen zang
klagend, in een kalm teemen.

–  gedeelte van  ‘Zes Christus-verzen’ deur JH Leopold
uit De Nieuwe Gids (1893)

Daniella het onlangs Charl JF Cilliers se Karoo (Haiku Variations) gelees en een van die verse wat haar bygebly het was ‘Stork’. Die hartseer beeld van die ooievaar raak ‘n mens aan op meer as een vlak.

Stork

A stork in the rain
sad the image that it sees
in broken water

deur Charl JF Cilliers

Chris was natuurlik ook lid van die groep Boo! en ‘n gedig wat uit daardie dae vassteek is Rudyard Kipling se ‘The Power of the Dog’:

The Power of the Dog

There is sorrow enough in the natural way
From men and women to fill our day;
And when we are certain of sorrow in store,
Why do we always arrange for more?
Brothers and Sisters, I bid you beware
Of giving your heart to a dog to tear.

Buy a pup and your money will buy
Love unflinching that cannot lie—
Perfect passion and worship fed
By a kick in the ribs or a pat on the head.
Nevertheless it is hardly fair
To risk your heart for a dog to tear.

When the fourteen years which Nature permits
Are closing in asthma, or tumour, or fits,
And the vet’s unspoken prescription runs
To lethal chambers or loaded guns,
Then you will find—it’s your own affair—
But … you’ve given your heart to a dog to tear.

–    deur Rudyard Kipling

Die Droomduif

Die woorde en musiek wat Chris deur die jare vir ons gebring het, is n goeie voorbeeld van hoe ‘n kunstenaar relevant kan bly. Sy verhoognaam, Chameleon, impliseer dat hy aan kan pas by sy omgewing. Wat egter vir my opgeval het, is dat hy deur die jare eerder uitgestaan het. Die vraag is amper hoe n kunstenaar inpas in ‘n bedryf waar jy moet uitstaan.
‘Watter projekte kan ons na uitsien in die toekoms?’, vra ek aan Chris en Daniella.
‘Daar is genoeg liedjies vir n tweede Posduif album, maar ek dink dis eers tyd vir n volgende Engelse album’, sê Chris.
Daar is ook moontlik ‘n solo-album in die pyplyn vir Daniella.

Voordat ek kon groet, moes ek egter eers ‘n klein bietjie van ‘n jakkals in die hoenderhok (of dalk die duiwehok) wees. Ek het gevra of hul dalk bereid sou wees om ‘n Haiku op kort kennisgewing te skryf. Gelukkig was die antwoord positief en hieronder is die pragtige gevolg:

Trapsuutjies

die tong die die hart
vergenoeg vooruit verskiet
nou-nou nou reeds proe

Ek wonder of transformasie iets te doen het met die idee om relevant te bly. Kan die duif net ‘n duif bly? Hoeveel van ons eie transformasie deur die jare laat ons beeld van die duif verander?
Daniella het tydens ons gesprek verwys na Siddhartha deur Herme Hesse. ‘n Aanhaling uit die boek lui as volg: “I have always believed, and I still believe, that whatever good or bad fortune may come our way we can always give it meaning and transform it into something of value.”

Transformation

That flower transformed
as the season changed
this dandelion heart!

deur Charl JF Cilliers

Ek is bly dat ek die Posduif-vertoning op die verhoog kon sien. Ek is dankbaar dat ek die geleentheid gehad het om met Chris en Daniella te kon gesels. Ek wens hul sterkte toe met hul volgende projekte. Mag hul projekte se vlerke weer so mooi (ver)sprei en mag dit vlieg na hoogtes wat hul voorheen nie eers van kon droom nie.

Verdere leesstof:

https://versindaba.co.za/2015/05/08/carina-van-der-walt-duiwe-en-denke/

Bronne:
1. Cilliers, C.J.F. Karoo (Haiku Variations). Malgas Publishers, 2012
2. De Nieuwe Gids (1893)
3. Internet: http://www.kinderwerf.co.za/kinderrympies.php
4. Internet: http://www.poemhunter.com/poem/die-dans-van-die-reen/
5. Internet: http://www.poets.org/poetsorg/poem/power-dog

Fotobronne:
1. CD-omslag: Posduif
2. Internet: http://drunkinamidnightchoir.com/author/mlutheranderson/