Digstring: Louis Esterhuizen. Melopee

Digstring

 

Melopee     Hitte en koue, wind, water en sneeu. Die aarde se agente van verweerde versplintering: vuur, wind en verbrokkeling.   Afdraand, alles, alles, altyd afdraand met die vloeikaart van ‘n hand wat ook maanlignagte en vlaktes onthou,   die blinkgetrapte spinnerak van voetpaadjies teen kliprante, selfs die droë koggel van ‘n windpomp in ‘n verste kamp, soms.   Hitte en koue, wind, water en sneeu. Soggens, met eerste lig, die mis by ‘n studie van rivier en boom, uitasem,   die enkele roeier wat verby kreukel, vir ‘n oomblik die watervlak steur: afdraand,   alles, alles, om gedwee spane neer te lê en buite sig te verdwyn met die water as enigste verloop –     © Louis Esterhuizen (Uit: Wat die water onthou, 2010: Protea Boekhuis)

 

Wanneer het jy dié gedig geskryf?  Hoe het dit ontstaan?

Dit was letterlik die laaste gedig wat ek vir my bundel, Wat die water onthou, geskryf het. Aanvanklik het die bundel heeltemal ʼn ander afloop gehad, maar nadat ek die keurverslag van die keurder ontvang het, het ek besef dat ek die bundel anders sal moet struktureer na die einde toe. So het die drie reeks waarmee Wat die water onthou sluit,  ontstaan. Maar ek het steeds ʼn vers benodig wat nie net die bundel “sluit” nie, maar wat ook aansluiting kon vind by die “vloeipatrone” – sowel tematies  as stilisties – van die titellose gedigte wat genoemde drie reekse voorafgaan.

Dít was ʼn moeilike een, glo my. Vele pogings het ek probeer. Sonder sukses.

Maar die Saterdagoggend toe Antoinette Pienaar in die winkel gepraat het oor haar kruie-boek, het sy besonder liries oor die Karoo en sy ouwêreldse skoonheid gepraat; op dié stadium was die gedig nog nie in my kop nie, maar iets wat sy gesê het van die primordiale landskap het in my gedagtes bly maal en toe ek die Sondagmôre douvoordag wakkerskrik, was hy daar.

Ek het besef dat dit ʼn gedig moet wees wat terugspeel na ʼn vroeëre sleutelgedig (“dat ʼn landskap van oewer en rivier” op p.18) en dat die mens, soos versinnebeeld deur die roeier, buite sig moet verdwyn. Net die landskap – meer spesifiek die water – moes agterbly, want die water was daar lank, lank vóór die mens en sal ook nog daar wees lank ná die mens.

Uiteraard was Paul van Ostaijen se beroemde “Melopee” ʼn belangrike interteks aangesien dit die meerstemmigheid wat ek met die slotreekse probeer vestig het, daardeur verder ondersteun het.

Kon jy dié bepaalde gedig vinnig tot in sy finale vorm afrond, of het dit deur verskeie weergawes na sy finale vorm ontwikkel?

Nadat ek die idee vir die vers gekry het, kon ek hom nogal verbasend vinnig klaarskryf. Dit is waarskynlik die gedig in die bundel wat ek die helderste “gevoel” het;  selfs nog voor ek ʼn enkele woord neer kon skryf.

Hoeveel van dié vers is aan jou “gegee” en hoeveel daarvan was die resultaat van wroeg en sweet?

Die sameloop van bepaalde gedagtes (Karoo, roeier en daardeur Van Ostaijen se gedig) is seker “gegee”. Daarna was dit “wroeg en sweet”, maar genadiglik darem nie té veel daarvan nie …

In welke mate het die vers sy finale vorm bereik? Het jy byvoorbeeld die een of ander ordeningsbeginsel toegepas?

In ʼn mate het die voorbeeld van Van Ostaijen se gedig as “ordening” ten opsigte van toon en ritme gedien, ja. Die vloei-effek het ek probeer beklemtoon deur die gebruik van punte: aan die einde van die eerste strofe, dan twee strofes en dan verder na die einde van die vers sonder punte. Daardeur het ek probeer om die gevoel van ʼn vaartversnelling vanaf stadige, hortende begin na die einde toe te bewerk.

Het jy die vers gedurende sy vormingsproses aan iemand gewys en of mee bespreek? Is daar iemand (of instansie) wat jy as klankbord gebruik terwyl jy aan ‘n vers werk?

Nie terwyl ek daarmee besig was nie. Nadat ek daarmee klaar was, het ek dit wel vir Marlise (my vrou) gewys en na bepaalde kommentare van haar kon ek die vers afrond na sy finale vorm.

Hoe lank na die vers voltooi is, het jy dit laat publiseer? Waar het die betrokke vers die eerste keer verskyn?

Nee, dit kan ek nie onthou nie. Soos reeds genoem het dit die eerste keer in die bundel verskyn.

Kan jy ietsie sê oor die kwessie van “feit” en “fiksie” in dié vers?

Die vers is hoegenaamd nie feitelik nie. ʼn Verbeeldingsvlug aangesien dit wat die landskap en roeier binne die konteks van die bundel verteenwoordig, belangriker is as die feitelikheid daarvan. Dit is dus nié ʼn spesifieke rivier met ʼn bepaalde roeier wat ek in gedagte het nie.

Kan jy kortliks sê waaroor die vers, volgens jou, handel?

Die verganklikheid van die mens en sy kultuurgedoentes.

Was daar dalk iets (boek/musiek/film/skildery) wat ‘n bepaalde invloed op die tot stand koming van dié betrokke vers gelei het?

Soos reeds gesê: Paul van Ostaijen se gelyknamige vers. Na watter musiek ek ten tye van dié betrokke vers se tot stand koming geluister het, kan ek nie meer onthou nie. Maar dit was na alle waarskynlikheid musiek vir die solo-klavier aangesien ek bykans obsessief na klaviermusiek geluister het terwyl ek aan dié bundel gewerk het.

Het jy ‘n bepaalde leser, of gehoor, in gedagte wanneer jy aan ‘n vers werk?

Nee. Nie juis nie. (Behalwe wanneer ek ‘n liefdesvers skryf, natuurlik.)

In welke mate verskil hierdie vers van jou ander gedigte?

Ek dink dat as sluitgedig “Melopee” nogal tipies is van die gedigte in die bundel. In vergelyking met vroeëre gedigte in vorige bundels is dit waarskynlik meer dromerig en “deursigtig”. Afwesig, selfs?

Is daar iets in dié vers wat jy as tipies “Suid-Afrikaans” sal beskou?

Seker maar die Karoo-landskap met sy windpomp en rivier?

Kon jy dié vers tot ‘n bevredigende punt afhandel, of het jy dit maar ten einde laas “versaak”?

Nee, vreemd genoeg kon ek dié een afrond presies soos ek hom wou hê. En glo my, die verligting was groot. So ook die dankbaarheid.

Was jy tevrede met die lesers se reaksie na die skryf (of publikasie) daarvan?

Daar was nie juis noemenswaardige “reaksie” as sulks nie. Waarskynlik omrede hierdie vers met opset ʼn “stil” vers is.

ʼn Laaste vraag, ter wille van die interessantheid: Kan jy nog die eerste vers wat jy ooit geskryf het, onthou? Indien wel, vertel ons ietsie daarvan?

Ek het die grootste gedeelte van my kinderjare in Virginia deurgebring. Die Sandrivier vloei deur die dorp en ek en my vriende het gereeld rivier toe gegaan en daar tussen erosiewalle gespeel of in die rivier visgevang. Na só ʼn ekskursie het ek ʼn gedig met die titel “Die rivier” geskryf. Dit was na aanleiding van ʼn vis wat bokant die water uit gespring het. Dié insident het ek probeer beskryf in die gedig “altyd is daar ‘n rivier” op p.16 van die bundel.

Louis Esterhuizen behaal ‘n B.A. (Hons.) in Afrikaans aan die Universiteit van Suid-Afrika. Hy gee onderwys by verskeie skole en word later adjunkhoof van Pretoria Boys’ High School. In 1999 verhuis hy na die Kaap waar hy vakhoof vir Afrikaans by Rondebosch Boys’ High School word. Sedert Junie 2002 is hy bestuurder van Protea Boekwinkel op Stellenbosch. Esterhuizen debuteer met die digbundel Stilstuipe (1986), waarna Op die oog af (1988), Die onderwaterweg (1996), Patzers (1997) Opslagsomer (2001), Liefland (2004) en Sloper (2007) volg. Sy agtste digbundel Wat die water onthou verskyn in 2010 by Protea Boekhuis. Van sy verse is in verskeie bloemlesings opgeneem, te wete Poskaarte, Die Afrikaanse Poësie in ‘n 1000 en enkele gedigte, Groot Verseboek, en Nuwe Verset.

 

Erkenning: Die konsep van Digstring is ingegee deur Brian Brodeur se benadering op sy weblog

“How a poem happens“.