Versindaba verzamelt titels en korte beschrijvingen van poëziebundels die in een kalenderjaar zijn uitgegeven in het Afrikaans of in een van de variëteiten van de standaardtaal. Het panorama van 2022 ziet eruit als volgt: https://versindaba.co.za/nuwe-bundels-2023/nuwe-bundels-2022/. Een lezer met belangstelling voor recente Afrikaanse poëzie, of voor de kortlijst van een literaire prijs, kan terecht in deze bibliografische inventaris.
Naar aanleiding van de bekendmaking van de UJ Prys 2023 shortlist hoefde ik uitzonderlijk het overzicht niet te raadplegen. De drie genomineerde dichtbundels heb ik in mijn bezit. Naast de roman Eugene (Human & Rousseau) van Kirby van der Merwe gaat het over Moerstaāl (Loit Sōls, Kwela Boeke), Narreskip (Johan Myburg, Protea Boekhuis) en Plunder (Antjie Krog, Human & Rousseau). De bundels zijn genomineerd door een jury die is samengesteld uit Bibi Burger (UK), Ronelda Kamfer, Amanda Marais (US), Ryan Pedro en Karen de Wet (UJ) (https://www.litnet.co.za/persverklaring-kortlyste-vir-die-2023-uj-debuutprys-en-die-2023-uj-prys/).
Vorig jaar ging de prestigieuze UJ Prys naar Dol Heuning van SJ Naudé, een paar maanden later bekroond met de Hertzogprys. In 2022 stond uitsluitend proza op de shortlist: Kompoun (Ronelda S Kamfer, Kwela), Dol heuning (SJ Naudé, Umuzi), Die getuienis (Francois Smith, Tafelberg) en Voorouer. Pelgrim. Berg. (Ingrid Winterbach, Human & Rousseau). (https://www.litnet.co.za/persverklaring-kortlyste-vir-die-2022-uj-debuutprys-en-die-2022-uj-prys/).
Voor de uitreiking van de drieëntwintigste UJ-onderscheiding heeft het prijscomité gekozen voor veruit het meest gediversifieerde palet dat de hedendaagse dichtkunst in (variëteiten van) Afrikaans te bieden heeft. Bundels zijn geselecteerd in de fondsen van de meest vooraanstaande literaire uitgeverijen in Zuid-Afrika. Deze keer is uitzonderlijk geen bundel van Naledi gekozen, evenmin van Imprimatur. Uit het aanbod mag blijken hoe gevarieerd en dynamisch het poëzielandschap is in Afrikaans. Ook goed dat na vorig jaar, overigens met vier heel bijzondere romans en verhalenbundels, nu weer de klemtoon ligt op de poëzie. Gezien de rijkdom van de Afrikaanse lyriek, met ook internationale uitstraling, is dit een belangwekkende rechtzetting.
Het is al eerder voorgevallen, zoals in 2022, dat de laureaat van de UJ Prys uiteindelijk ook de Hertzogprys in de wacht sleept (https://readinglist.click/sub/sj-naude-wen-die-hertzogprys-vir-prosa-en-die-2022-uj-prys-vir-sy-bundel-kortverhale-dol-heuning-plus-uittreksel/). Er zijn schrijvers die meermaals de UJ Prys ontvingen – SJ Naudé drie keer zelfs, voor respectievelijk Alfabet van die voëls, Die derde spoel en Dol Heuning, vorig jaar voor de zelfvertaling van Dol Heuning/Mad Honey ook nog de UJ Prize for Literary Translation: https://www.uj.ac.za/winners-announced-for-the-2022-uj-prize-for-creative-writing-and-literary-translation/). Dat is opmerkelijk in een historiek die terug gaat tot 2000, toen Kleur kom nooit alleen nie van Antjie Krog is bekroond. Benieuwd welk verdict de jury in petto heeft.
Wat daarnaast onze belangstelling verdient, is de UJ Debuutprys. Vorig jaar selecteerde de jury Swatland (Ashwin Arendse, Kwela), Man op ʼn fiets êrens heen (Frederik de Jager, Protea) en Die wrede relaas van Vuilgat en Stilte (Aryan Kaganof, Naledi). Ashwin Arendse en Frederik de Jager hebben de prijs gedeeld. In 2023 gaat het volgens het persbericht over bottelnek breek bek (Dianne Du Toit Albertze, Human & Rousseau), Die menslike dieretuin (Francois Durand, Naledi), As die katjiepiering blom (Audrey Jantjies, Kwela) en Bot (Carien Smith, Tafelberg). In de fondsen van deze uitgeverijen, met meerdere recente publicaties in de nominatielijst, verschijnt interessant schrijfwerk. Het uitgeverijlandschap van het Afrikaans is gediversifieerd. Er verschijnt behoorlijk méér dan wat wel eens “sonbesiepoësie” is genoemd – door mij nogal schriel-krekelig opgevat – en dat stemt zeer hoopvol voor het genre. Geluk voor alle uitgevershuizen die zich zozeer inzetten voor de productie, distributie en promotie van de veelzijdigheid van poëzie in een meertalig Afrikaans.
Nu bekend is dat Alara Adilow met Mythen en stoplichten de Herman de Coninckprijs 2023 in de wacht sleepte (https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/03/21/herman-de-coninckprijs-2023/), kijken we komende vrijdag in de Lage Landen uit naar de bekendmaking van de laureaat van de (tweede) Boon voor de literatuur (https://www.deboon.be/), nadat Marieke Lucas Rijneveld met Mijn lieve gunsteling vorig jaar is bekroond. De Boon wordt sinds de oprichting in 2022 ook toegekend aan kinder- en jeugdliteratuur (https://www.deboon.be/editie/de-boon-2022). Hoewel de Vlaamse literatuurprijs openstaat voor fictie en non-fictie, zijn hiervoor tot nog toe géén dichtbundels genomineerd. Hoe dan ook een spijtige zaak, gezien de vele bijzondere bundels die het afgelopen jaar zijn uitgegeven. Overigens verschijnen steeds méér meertalige bundels, zodat we de afbakening van wat Nederlandse literatuur (bijvoorbeeld in reglementen en statuten van literaire prijzen) wordt genoemd dringend moeten herzien. Ik verwijs naar debuten zoals Oeverloos van Nisrine Mbarki, Het is warm in de hivemind van Maxime Garcia Diaz en Plooi van Babeth Fonchie Fotchind. De koptitel boven een bespreking door Jeroen Dera van de anthologiebundel De eerste bloemlezing van de Nederlandse poëzie, samengesteld door Tsead Bruinja, is in dat licht sprekend: ‘Nederlandse poëzie zal meertalig zijn of niet zijn’ (De Standaard, 17 december 2022).
Het is nu voor de Afrikaanse dichtkunst een uitstekende zaak dat de jury voor de UJ Prys drie poëziebundels heeft gekozen met aandacht voor meertaligheid (Goema op de Kaapse Vlakte, Gowaba of volgens een annotatie achter in het boek Moerstaāl Khoekhoegowab). Die keuze zegt iets over de cultureel-diverse en inclusieve kijk van de jury, maar ook over het geschakeerde en boeiende poëzielandschap in het Afrikaans (in contact met andere talen). Uitgeverijen zorgen ervoor dat die meerstemmigheid bij de lezer terechtkomt, ook in de Lage Landen.
Over meerstemmigheid en het belang van vertalingen in een uitgeverijfonds publiceerde ik onlangs deze bijdrage op Voertaal: https://voertaal.nu/simone-atangana-bekono-radna-fabias-en-babs-gons-in-kaaps-afrikaans/.