Versindaba
~ 'n Weblog vir die Afrikaanse digkuns ~

 

 

 

I

Deur die jare is daar baie geskryf oor kanonisering en die kanoniseringsproses. Oor hekwagters. Oor standaarde. Oor sogenaamde gehaltebeheer. Toenemend binne die Afrikaanse letterkunde word hierdie prosesse uitgedaag deur klein uitgewers wat bundels publiseer wat nie heeltemal op standaard is nie of Facebook-toejuigings wat gedigte aanprys. Die gevoel behoort te wees dat die tyd mistastings sal uitwys.

Hoe resenseer ‘n mens ‘n debuutbundel byvoorbeeld? Sekerlik moet ‘n debuut gemeet word aan belangrike debute in Afrikaans. En hier sou ‘n mens ‘n hele handvol belangrike tekste kon uitsonder en digters in die Nuwe stemme-reeks o.a. Waarom, vra ‘n mens jouself af, bly Plektrum (1970) steeds so ‘n uitsonderlike bundel? Deurgekomponeer en deurleef. Teruggehou deur die mentor DJ Opperman en eers na ‘n lang reis (en ander belewenisse) het hierdie bundel sy staanplek onder die sterre gekry. Waarom word Eybers, Breytenbach en Krog (o.a) nou onlangs met ‘n keuse uit hul verse vereer?

Krog se ‘n Vry vrou in 2020 by H&R (deur Karen de Wet saamgestel) kyk op ‘n nuwe manier na Krog se tekste en gedigte kry nuwe betekenisse. Ena Jansen kyk inderdaad in Immigrant (H&R, 2021) na Eybers as die ewige buitestaander, die digter van die tussentaal.

Breytenbach ook as woordsmid lees ons netjies verpak deur Charl-Pierre Naudé. Hierdie een het verskyn in 2019 by H&R.

Opperman se Groot verseboek was deur die jare ‘n “barometer van gehalte” met vele antologieë wat rondom temas ander keuses uitgebring het. Deur die jare was ons bekend met die resensies van HJ Snyman in Standpunte wat kort en kragtig ‘n bundel kon inskat. Daar was Brink se Rapport-resensies wat eweneens korte mette kon maak van pretensie of vertoon. Dit was Brink wat by geleentheid ‘n debuut afgeransel het in een paragraaf, omdat daar te min blyke, volgens hom,  van poësie was in die bundel.

Daar was gesiene en gesoute resensente soos Merwe Scholtz, A.P. Grové, TT Cloete en Rena Pretorius (o.a.) wat bakens bly.

 

II

 

In Beeld van 17 Januarie 2022 verskyn ‘n resensie van Meer as woorde deur Rina Cascione (Naledi) deur Johan Myburg. Hy verwys na die verskuilde betekenisse en dubbelbetekenisse wat deurgaans knap hanteer word. Die digter dig met ‘n helder stem en hy verwys na die deurgekomponeerdheid.

Ek gaan akkoord met die resensent se siening dat die losse vertalings van Cesare Pavese, Jorge Luis Borges en Robert Frost goed is.

Of die bundel as geheel sy man (of vrou) kan staan teen debute soos Angelliera of Akwarelle van die dors, val te betwyfel.

Die “gestalte van taal” is altyd deel van die betekenis van ‘n gedig. Trouens, dis waaroor alle goeie gedigte uiteindelik handel. Nie oor iets nie, maar oor die hermeneutiese spel wat met die leser gespeel word. In hierdie opsig is Henning Snyman se Mirakel en muse (Perskor, 1983) steeds ‘n belangwekkende handleiding. Goeie poësie werk met implikasie en implikasie-verskynsels.

In hierdie verband is Camille Paglia se bloemlesing van 2005, Break blow burn ‘n belangrike versameling oor wat klassieke gedigte onthoubaar en goed maak. Hieroor het ek destyds op my blog geskryf:

In hierdie studie stel sy dit haar ten doel om die belangrikheid van “close reading” weer te beklemtoon en volgens haar is die definsie van ‘n goeie gedig die volgende: “A good poem is iridescent and incandescent, catching the light at unexpected angles and illuminating human universals – whose very existence is denied by today’s parochial theorists. Among those looming universals are time and mortality, to which we all are subject. Like philosophy, poetry is a contemplative form, but unlike philsophy, poetry sublimanlly manipulates the body and triggers its nerve impulses, the muscle tremors of sensation and speech”(. p. xiv). Om gedigte boonop reg te lees, beteken vir Paglia dat jy perseptief moet wees en ook ‘n flinke intuisie moet hê. Die leesaktiwiteit word iets van ‘n waarseggery en die leser word ‘n orakel, ‘n sibille, ‘n interpreteerder van drome…

Rochelle Kraut se bekende gedig lees Paglia as “tough, blunt, pragmatic”.

 

“My make-up”:

on my cheeks I wear

the flush of two beers

on my eyes I use

the dark circles of sleepless nights

to great advantage

for lipstick

I wear my lips

 

Met min woorde word alkoholisme en aanranding weergegee.

 

Ezra Pound (1885 – 1972) se beroemde gedig:

 

In a Station of the Metro

    The apparition of these faces in the crowd:

    Petals on a wet, black bough.

 

is al gelees as 14 woorde wat speel asof dit ‘n sonnet wou wees.

Of is dit dalk ‘n haikoe met die spanning tussen natuur en kultuur?

Kyk hoe het TT Cloete hierdie gedig van Louw gelees:

 

dat akkers op die sinkdak val

en vye op die ringmuur breek

https://literator.org.za/index.php/literator/article/view/139/457  Besoek 23 Januarie 2022

 

III

 

Teen Helderberg is die debuut van Louis du Plessis, gepubliseer deur Naledi, met ‘n mooi omslag van Christelle Cronjé.

Hierdie digter, volgens die lewensskets, is ook ‘n ouer persoon soos Cascione. Die digter is opgelei in politieke filosofie en politieke wetenskap. Hy is o.a. redaksielid van die Verklarende politieke woordeboek.

Hy was o.a. dosent in politieke wetenskap aan die Fakulteit Krygskunde aan die US.

Die gedigte waaier uit tussen die persoonlike ervarings, ontnugteringe en die wyer politieke en historiese landskap. Die digter het ‘n besondere kennis van die geskiedenis en die wêreld. Op die binneflap wys hy op die kontraste wat hy beleef (het), soos byvoorbeeld natuur versus stad; jeug versus ouderdom; lojaliteit versus vryheid; verstening versus herlewing; konflik versus vrede; werklikheid versus verbeelding; slagofferskap versus veerkragtigheid; kosmos versus enkeling …

Die afdelings heet Enkelpad, Dubbelpad, Kruispad, Kronkelpad, Grondpad.

Effens oordrewe titels om die gedigte te begelei of te verpak. Daar is ‘n handvol mooi en onthoubare gedigte in hierdie bundel, soos die openingsvers “Simpel ploegperd” (11).

Waak egter teen die uitroepteken en die gebruik van name wat die gedig in die hier-en-nou plaas, skryf hierdie leser in die kantlyn.

 Al wil die gedig die menslike kondisie van Jan en Sonja in die nou opvang (“Met oorvloed gevul”, 113), moet dit verder beweeg.

Dieselfde geld “Boesemvriende” (27) wat te veel van ‘n “local habitation and a name” word.

Menslike universaliteite word deur gedigte bewys en uitgewys, aldus Paglia, maar die goeie gedig is die een wat jou onverwags betrap. Die digter het wyd gelees, in die filosofie, die teologie en die natuurwetenskap, maar dit werk ondermynend in (dikwels), omdat dit te kontemplatief raak. Ek dink hier aan “Hy wéét hy weet” (127) oor empirisme en apriorisme, o.a.

Kortom: hierdie bundel het te veel gedigte (142 bladsye) sodat goeie gedigte verdwyn. Soos “Brander” (136), ‘n oktet. “Kliptafels” (108), “Tuinroete” (86) met sy sterk poëtiese oomblikke wat egter ondermyn word deur die duidelike opdrag aan Leon en Lana in die gedig. ‘n Gedig is helaas nie ‘n getuigskrif nie; ook nie ‘n plek vir dankie-sê nie …

Hierom is die afdelings “Uur” en “Onsekerheid” sterk as gedigte.

“Wene” (85) oortuig as gedig in die pakkende slot.

“Gewildheid” (39) is sterk-satiries oor die onafhanklike kandidaat se illusie(s). “Reisigers” (30) is navrant en pynlik oor ‘n spreker wat meer word as herkenbare een.

Opperman het in ‘n lesing in my Honneursjaar (1979) opgemerk dat vyf onthoubare gedigte die publikasie van ‘n bundel regverdig.

 

IV

 

Naledi bring soms goeie bundels uit en veral die vertalings staan uit.

Natuurlik moet daar nuwe stemme wees, maar resensies moet ‘n soort Janus-aanslag openbaar. Wat het reeds verskyn en hoe is hierdie nuwe bundel tersaaklik?

‘n Terugblik en vorentoe-kyk.

Is daar iets soos die universele, goeie gedig? Tog is daar. Hierom lees ons steeds die klassieke meesters in alle tale; iets wat Harold Bloom uitwys in sy studie van 1994 The Western Canon.

Min digters debuteer met ‘n bliksemskag. Party verdwyn en keer terug (Olga Kirsch, onder andere) en die kanon word deur bloemlesings aangevul en “ondermyn”, soos Karen de Wet se Vers & vrou – 258 gedigte (NB, 2020).

Bloemlesings is tematies gerig; algemene verseboeke fokus op die tegniese kwaliteite en hierom bly Opperman se Groot verseboek ‘n barometer van gehalte. HP van Coller se Perpektief & Profiel (JL van Schaik, 1999) gee profiele van skrywers. En die verskillende benaderings ten spyt, bring ons telkens terug by die belangrikste kwessies in die letterkunde: daar is bakens, daar is nuwelinge, daar is ‘n gesprek.

En debutante moet kennisneem van die voorgangers. Net soos resensente moet weet watter belangrike debute het die kanon verander. Opperman, Blum, Breytenbach, Cloete …

Te veel om  op te noem.

En kundige resensente?

Hulle bestaan wel. Hulle skryf deesdae dalk net te versigtig.

Politiek-korrektheid? Te veel bekendheid met mekaar? Vrees vir ongewildheid?

‘n Goeie gedig dra ons deur moeilike tye en ‘n kritiese resensie ook.

 

Bronne:

 

Oor Louw

https://literator.org.za/index.php/literator/article/view/139/457  Besoek 23 Januarie 2022

 

 

Oor kanonisering

http://joanhambidge.blogspot.com/search?q=kanonisering Besoek 20 Januarie 2022

Oor Meer as woorde

https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/boeke/deurleefde-ervaring-met-n-fyn-aanvoeling-verwoord-20220116 Besoek 20 Januarie 2022

 

Oor Paglia

 

http://joanhambidge.blogspot.com/search?q=break+blow+burn Besoek 23 Januarie 2022

 

Oor local habitation

The poet’s eye, in a fine frenzy rolling,
Doth glance from heaven to Earth, from Earth to
heaven,
And as imagination bodies forth
The forms of things unknown, the poet’s pen
Turns them to shapes and gives to airy nothing
A local habitation and a name.

—Spoken by Theseus in Shakespeare’s A Midsummer Night’s Dream
Act 5, scene 1, lines 12–18

https://shakespeare.folger.edu/shakespeares-works/a-midsummer-nights-dream/quotes/5-1-18-a-local-habitation-and-a-name/ Besoek 23 Januarie 2022

 

 

 

Nachoem M. Wijnberg – Liedjes / Liedjies (Uit Nederlands vertaal deur Daniel Hugo). Imprimatur, 2021. ISBN: 978-0-620-95640-6

 

Uit die hoek van jou oog. Aweregs. Onverwags. So kan ‘n mens hierdie pakkende bundel van Nachoem M. Wijnberg beskryf. Liedjies heet dit en gepubliseer deur Imprimatur wat naam maak as ‘n belangrike uitgewershuis.

 

Lees Joan Hambidge se resensie van Liedjes/Liedjies op haar blog by die onderstaande skakel:

 

http://joanhambidge.blogspot.com/2021/12/resensie-nachoem-m-wijnberg.html

 

 

Resensie: “Vrugbeginsel” deur De Waal Venter. Naledi, 2021

Resensent: Louise Viljoen

 

Naledi publiseer De Waal Venter se Vrugbeginsel. Neffens die kleurfoto van die skrywer op die agterblad, lees mens dat Naledi ook in 2017 sy digbundel Oop sirkel uitgegee het. Hulle het ook in 2019 Vandag is boordensvol – ’n bundel verse van Pablo Neruda wat hy uit Spaans vertaal het – gepuliseer. Die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns ken in 2020 aan hom hulle Prys vir Vertaalwerk toe vir die goeie werk gelewer aan Vandag is boordensvol. In 2020 gee die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns sy bundel vertaalde gedigte van Tomas Tranströmer, Alles keer om, uit.

Lees gerus hier op Versindaba wat dr. G. Brits oor Venter as veelsydige en produktiewe woordskepper skryf. Daar is ook agtergrondinligting oor Philippus Arnoldus de Waal Venter hier op Wikipedia. Hy woeker feitlik sy lewe lank met woorde. Venter is in Mei 1942 in Pretoria gebore. Vrugbeginsel verskyn dus in sy nege en sewentigste lewensjaar by Naledi – ’n prestasie! Gelukwense ook aan ’n uitgewer wat nie skroom om ouer digters se werk uit te gee nie.

Vrugbeginsel, Venter se mees onlangse digbundel, beslaan 104 bladsye en is opgedeel in vier afdelings. Die agterbladteks lui: “Die gedigte ondersoek die mens se plek in die heelal en in die geskiedenis in die eerste afdeling. Verder besin die gedigte merendeels oor die wonderlike ontdekkings en begrippe van die moderne wetenskap, asook meer persoonlike, liriese gedigte en ’n skeut subtiele humor skemer deur. Die vierde afdeling is ’n reeks gedigte waarin die digter gesprekke voer met sy persoonlike muse, wat hy Yanni Euterpe noem. Die titel van die bundel is ontleen aan die idee dat “’n gedig die begin van ’n vrug vir die leser kan wees – ’n vrug van verbeelding, van nuwe begrippe, van ’n beter soort verstaan van die wêreld om jou.”

Ek het lekker gelag vir die tong-in-die-kies humor in “Vandag het die son opgekom” (14) waar verskeie voëls redekawel oor waar presies die son die oggend opgekom het, totdat een naderhand die geskil besleg: Die hadida antwoord met ’n skel, nasale stem: / Die son het opgekom / en de donner met die res.

“Tweemaal tafel” (35) het my verbeelding die loop laat neem: Hier volg ’n uittreksel:

 

En tussendeur engele

wat swenkend vlieg,

mekaar die hand gee,

raad gee, moed gee.

 

Daar staan die tafel,

ernstig soos ’n koei,

herkouend aan haar vastigheid.

 

Twee keer is dit ’n tafel:

een keer wanneer jy daar is,

en dan weer wanneer jy weg is.

 

Verbeel die tafel weg:

sal die borde bly hang?

 

Venter se belangstelling in die wetenskap skemer deur in die ondersoekende vrae wat hy vra. Hy sien die wêreld vanuit ’n baie interessante perspektief, en dis asof hy, tipies digter, heeltyd soekend is na die regte woorde om sy waarnemings oor te dra. Hy dig dan ook in “Toepaslike soekwoord” (50): Ek soek ’n woord / wat nog nie bestaan nie, / ’n woord wat ek moet skep.

Hy lewer eweneens kommentaar op die mens se invloed op die aarde. As voorbeeld lig ek enkele strofes uit “Haarfyn uitgelê” (25) uit:

 

Hier waar ek sit

met ’n haartjie in my hand,

voel ek die polsing

van die aarde se dink,

die geheimsinnige, magtige motore

van die blou en bruin gevlekte ruimteskip.

 

En onder die reusedreuning,

fyner, hoër klanke

van onderdele in pyn,

slytend en skurend teen mekaar

Olie,

waar gaan ons olie kry

wat ons nie vergiftig nie?

 

My gunstelinggedig in Vrugbeginsel is “Sien en syn” (32):

 

Verhul onder donsige skil

lê die perskepit,

ongesien.

Die glanswit vorms

van die kniegewrig

glip oor mekaar, geluidloos,

onsigbaar,

In die songeel

van die duifeier

begin die embrio roer,

gedagteloos, buite sig.

 

Agter die muur,

onder die komberse

Die vaag bekende vorm

van ’n lyf

waardeur gedagtes stroom,

 

Dan, aan die einde

van die wedloop,

val die bedrieglike vlies

weg van die atletiese liggaam

van die syn,

en jy sien.

 

Die digter se muse, Yanni Euterpe, is ‘n fassinerende figuur. Sy sal vanuit die niet verskyn en beveel: “Skryf af!” In “Troos van die trieste” (90) staan byvoorbeeld: Die wyfiekat van weemoed / skuur teen my enkels, sê Yanni sag / en beveel dan: Skryf! / Ek skryf. In “Leë hand” (100) sê sy ongestoord: Smart is die donker suster / van bloeiende liefde. / Wees mens, / maar ry jouself soos ’n edel hings.

Ek het Vrugbeginsel nie in een sitting gelees nie. Van die gedigte het my laat nadink –meestal omdat ek verward gevoel het oor wat die digter nou eintlik daarmee wou sê. Dit het vir my gevoel dat ek soms die punt mis, en dit het my frustreer. Was dit ék wat nie oplettend of skerpsinnig genoeg is nie, het ek gewonder, of slaag die digter net nie daarin om my te oortuig dat daar méér in sekere van die verse skuil nie? Wil die titel Vrugbeginsel dalk te kenne gee dat, soos in die geheimsinnige skemerte van die baarmoeder, die vrug nog aan die ontwikkel is en van die gedigte nie bedoel is om volle wasdom te bereik nie? Is sommige gedigte doelbewus gepen om soos vormlose spoke nóg vis, nóg vlees te wees – die hart van die blom wat nog vrug moet word?

Neem byvoorbeeld die titel van die gedig “Wat?” (10). Ek kon eenvoudig nie die kloutjie by die oor bring waarom hierdie vraag gevra word nie. Dalk omdat die gedig eindig met: Op die see lê die boot, / ’n donker stippel / betrap deur die son se laser, / op pad / met ’n vrag mense, / met vrae bevrug. Dis ook hier waar mens lees van Honde aan leibande / trek hulle bekskermlinge / haastig aan oor die wandelpad. Weer het ek vasgehaak – “bekskermlinge” of “beskermlinge”? Tikfout of nuutskepping? “Hierdie onduidelikheid buite rekening gelaat, is daar ongelukkig heeltemal te veel ooglopende tikfoute in die bundel, asook ander redaksionele slordighede

Om ’n gedig te verstaan is om iets van die ewigheid te wil-wil begin begryp. Met die lees en herlees van die bundel kon ek nie help om te wonder wat ander lesers daarvan sou maak nie, of ek dalk iets miskyk of misinterpreteer … Daarmee sê ek nie dat ek die bundel negatief ervaar het nie – daar is lieflike verse wat my beïndruk het en wat ek graag weer sal lees.

Ek dink wel dat die bundel beslis kon doen met die geoefende oë van ’n strenger keurder, asook ’n manuskripontwikkelaar en ervare teksversorger. Teks wat behoorlik geslyp en afgerond is, dra baie daartoe by dat ’n skrywer beskerm word teen negatiewe menings van lesers. Die bundel sou ook baat kon vind by ’n sterker en deurlopende sentrale tema en stemming; dit sou moontlik verhoed het dat die gedigte van wisselende gehalte is.

Hierdie leeservaring het my onrustig gelaat. Vrugbeginsel het my laat kopkrap, dink en wonder. En as dít Venter se doelwit was, het hy daarin geslaag.

 

– Louise Viljoen, Jeffreysbaai

 

 

 

Louise Viljoen skryf vanuit Jeffreysbaai oor haar indrukke van Rina Cascione se Meer as woorde.

 

Naledi publiseer Rina Cascione se digbundel getiteld Meer as woorde.

Dit is voorwaar lekker om deesdae al meer te verneem van senior persone wat grense verskuif en navolgingswaardige prestasies behaal. Ek was sommer baie opgewonde toe die koerier Rina Cascione se debuutdigbundel, Meer as woorde, by my huis aflewer, want Rina is ’n volle 88 jaar oud.

Hierdie kunssinnige vrou wat glo haar hele professionele loopbaan, en ook die jare daarna, aan die kunste gewy het, se versameling gedigte stel nie teleur nie. Inteendeel, dis ’n kosbare toevoeging tot Afrikaanse letterkunde, want dis geskryf met ’n byna tasbare grasie, beheersdheid en wysheid wat dikwels by jonger digters ontbreek. Die jeug se drif en woede en drang om alles te verander, het gaan lê. Wat oorgebly het, is rivierklippies wat mettertyd deur die lewe self glad gespoel en afgerond is, maar steeds onwrikbaar en vir seker solied klip gebly het. Rina se gedigte is bedrieglik sagkens gesluier, maar as jy die dun lagie bedekking versigtig eenkant toe vee, blik die bruid met helder, stil oë jou vol, reguit en sonder skroom aan en sien tot in jou diepste diep. Haar gedigte is van dié wat jy ’n paar maal ná mekaar lees. Nie omdat die woorde nie sin maak nie, nee, maar juis omdat jy soveel daarin herken. Wie rol dan nou nie ’n spoelklippie oor en oor in sy mond nie?

Meer as woorde beslaan 101 bladsye en 72 gedigte (wat delf in aspekte van die liefde, reise na Europa, weduweeskap en jeugherinneringe) en 11 vertalings uit Italiaans, Engels en Spaans. Die skrywerfoto pryk in wit en swart op die agterblad tesame met ’n kort biografie. Rina het musiek op Stellenbosch studeer en ook vir drie jaar in Strasbourg en Genève. Aan Unisa het sy ’n B.A.-graad, met onder meer kunsgeskiedenis, Frans en Duits behaal. Sy het klavier en musiekgeskiedenis aan die Musiekdepartement van die Technikon in Pretoria doseer en het ook as musiekeksaminator vir Unisa opgetree. Verder het sy op die keuringspaneel van Unisa se Internasionale Klavierkompetisie gedien.

Taal en musiek lê Rina se wese vol. Sy deponeer hierdie volheid in haar gedigte. Haar woorde, op ’n pikante maar doelbewuste wyse gekies, vorm ’n geheel soos keurig geplaaste musieknote wat ’n meesleurende melodie word vir dié wat weet om hulle ore te spits. Sy dig só in “Vriendskap” (58): My vingers gly oor die wit / van die vaas, / druk dit teen my wang / en hoor die aanvangsnote / van Beethoven se Opus 110/ uit ’n blinkswartvleuel styf.

Nie net kry die woordbeelde gestalte in die waarderedende leser se geestesoog nie, maar dit pols met ’n eiesoortige ritme wat uitdyende rimpels op die siel se oppervlak trek. Mens wil-wil jou kop skuins hou om elke gedig se meegaande deuntjie te hoor. Neem as voorbeeld die atmosfeer wat sy so treffend skep in “Rit na die stad” op bl.14: Die son se laaste strale kwyn. / In grys versomber die hemel / en bome skuif geraamterig verby. Ek het nie eens nodig om die res van die gedig te lees om te weet dat patos en verlange sterk figureer nie. A, en dan die sonderlinge treurige wysie wat asof magies in my ore begin draal …

Daar is ook die bykans oorverdowende klanke wat soos vuurpyle vanaf die bladsy gelanseer word in byvoorbeeld “Haelstorm” op bl. 18: Skielik bars / die hemel oop. / Witblink albasters, / enorm en rapats / kartets geweervuur / na die aarde. En dan die volgende woorde in strakke teenstelling: Opeens ’n makabere stilte. Mens ruik amper die storm en voel die kilte daarvan teen jou wang. En natuurlik het stilte sy eie klank. Hier is nog ’n voorbeeld in “Reënstorm” op bl.19: My diepslaap versplinter / deur die reën / wat op die sinkdak spletter Die woorde abba swaar aan die geluid wat jou oortrommels vul.

Rina se liefde en ontsag vir die natuur is duidelik waarneembaar in talle van haar gedigte. Sy span dit dan ook treffend in soos ’n selfversekerde dirigent wat ’n simfonieorkes skynbaar moeiteloos met sy stokkie begelei. Hier volg enkele voorbeelde:

 

“Droogte” (22): Die son skilder ’n wit / geboortemerk / op die eikeboom se stam.

“Lukraak” (24): Bo my treur ’n maan / meer troosteloos / as verdriet.

“Van Gogh” (37): Kraaie kras oor ’n koringland / en die nag spieël sterre / suurlemoengeel / in die water daaronder.

“’n Tyd in die son” (46): Soos ’n liewensheersbesie / onverwags op my hand, / loer jy in, kom haal my / vir middagete.

 

Sy speel suksesvol met kleure (sien ook “wit” en “suurlemoengeel” hier bo) asof sy haar hand aan ’n ingewikkelde borduurpatroon waag en elke steek presies in plek moet wees. Hier volg enkele voorbeelde:

 

“Kwatryn” (78): In Ysland bars ’n smeulende vulkaan / siedend uit in riviere goud en rooi,

“Luiperd” (17): Die fotograaf het hom / in volle vaart gestuit. / Spikkelgeel uitgehang.

“Groet” (50): Wit duiwe groet, / waaiervlerk / na die blou. / Die besorger ry weg.

“Vertrek” (80): Wanneer die Middeleeuse son / sy koper strale terugtrek / oor wit Alpe, / staan ek hande en vryf / voor goudrooi kaggelkole

 

Daar is ook Rina se liefde vir reis en geskiedenis wat sterk deurkom in haar werk. Sy ryg ver plekke se name soos blinkgepoetse pêrels aan ’n string wat jy jaloers in jou vuis wil toevou om later weer van te droom: Die Hermitage troon trots teen / die Neva in St Petersburg / en van die kus oor die verre see / wink Finland se dowwe lyn … In Parys staan ons voor/ Monet en Renoit / en in salige Sorrento / sit ons ure by die see (“In stede” (51)). Maar altyddeur keer sy terug na Suid-Afrikaanse bodem. Iewers in Toskane / wuif Bolandse wingerde / en net voor ons / by Santa Maria Novella ingly, / tik ek Franse parfuum ligweg aan (Paasnaweek (39)) en Vanuit sonverbleikte Spanje / reis ’n klein pakkie / tussen hande / na veraf Suid-Afrika (Vriendskap (58)) en “Pappa, waar Ghagras / en noeibos / deur harde aarde beur, / die visarend se fyn kyk / hoog uit ’n boom / die rivier deurkam / en die vleiloerie klokhelder / roep teen Grootrivier se wal, / het ek jou as gebring (Terugkeer (69)).

Aanhalings in Engels van Ezra Pound, Mark Strand, John Keats, Robert Browning, Thomas Campbell, Robert Frost en Yehuda Amichai skei die onderafdelings van die bundel en komplementeer die keuse van gedigte asook die trant en stemming daarvan. Die afdeling aan die einde van die bundel bevat die vertalings van Cesare Pavese (1908-1950),  Robert Frost (1874-1963) en Jorge Luis Borges (1899-1986) se gedigte. Mens lees mens proe-proe daaraan om die bederf langer uit te rek. Bo ’n bleekgeworde blom / ontdek ek ’n mot, / wit en styf soos satyn, / deur ’n spinnekop, / dimpelvet, vasgevang. / Dood en verderf, nes sop / in ’n heksepot, om die dag / paraat mee aan te voer (“Ontwerp”, Robert Frost (102)).

Ek wil my nie uitspreek oor die tegniese aspekte van die gedigte nie – daar is baie meer bekwame resensente wat ’n beter “jop” daarvan kan maak – maar dat elke gedig vir my op ’n uitsonderlike manier mooi is en my daaroor laat peins het, is waar. En lê die sukses van ’n gedig dan nie juis daarin dat dit die leser ontroer nie? Soms op veelvuldige vlakke. My gunstelinggedig is “Triolet” op bl. 66:

 

Die naguiltjie roep

good-lord-delive-r-r-r-us.

Jy sê dis verby, ’n deur klap.

Die naguiltjie roep.

 

Jy reverse, wiele skree, enjin raas

En ek trek my trui nog stywer om my vas.

Die naguiltjie roep

Good-lord-delive-r-r-r-us.

 

Rina Cascione se debuutdigbundel getiteld Meer as woorde is voorwaar ’n lieflike versameling gedigte wat ek beslis weer sal lees.

 

 

Mag die diep slaap jou dan deur Hilda Smits. Protea Boekhuis, 2021

 Resensie: Nini Bennett

 

Die intimiteit van vervreemding

 

Die literêre gemeenskap het met verwagting uitgesien na Hilda Smits se tweede digbundel. Smits, ’n sielkundige, was die 2017-wenner van die Ingrid Jonker-prys vir die bome reusagtig soos ons was. Die digter stel nie teleur nie.

Dit is ’n uitdaging om Smits se jongste bundel, mag die diep slaap jou dan, te resenseer. Die digter breek amper met elke denkbare literêre konvensie. Dis ’n bundel van evokatiewe krag wat die grense en skynbare beperkinge van die taal toets om nuwe estetiese belewenisse van poësie in die hand te werk. Smits se enigmatiese gedigte word gekenmerk deur onvoltooide en gebroke sintaksis – soms selfs ’n doelbewuste versnipperde effek waarin byvoorbeeld werkwoorde, selfstandige naamwoorde of bywoorde weggelaat word. Dis verse wat allereers gekenmerk word deur beeldrykheid en die gebruik van vrye assosiasie. Die betekenis van die poësie onder bespreking bly in ’n toestand van flux; dit transendeer. As medeskepper van betekenis word die leser uitgedaag om die hiate in die poësie in te vul. Derrida se arbitrêrheid van uitgestelde betekenis, of différance, kom ter sprake. Hierdie leser se interpretasie van Smits se verse is subjektief en postuleer bloot een mening. Die titel kan bes moontlik só gelees word: mag die diep slaap jou dan: “mag”, as modale hulpwerkwoord, dui op ’n waarskynlikheid, ’n moontlikheid, dis nié ’n vaste of definitiewe gegewe nie, dit dui op nie-werklikhede of nie-feitelikhede. “dan”, die laaste woord in die titel, impliseer ’n wending. Die werkwoord “oorval” of “inhaal” ontbreek; “oorval” kan dui op ’n toestand van oorrompeling en berei die leser daarop voor dat die leesaksie, binne die droomstaat, in velerlei opsigte “oorrompelend” mag wees en eise aan die leser mog stel. Die titel aktiveer dus moontlikhede van slaap, drome, die domein van die onderbewuste waar handelinge en gewaarwordinge vloeibaar word. Dis die newelwêreld waarin die  gestaltes, gebore uit die brein se tetagolwe, hul opwagting maak. Paul Celan se uitspraak, “the poem today shows a strong tendency towards silence” (1960) raak met die lees van die bundel weer relevant. Die verse is surrealisties en die leser dink waarskynlik aan Uys Krige se seminale voorwoord in Éluard en die surrealisme (1962), wat steeds staan as testament vir surrealistiese poësie in Afrikaans.

“Een van die sleutels tot die skatkis van die onderbewussyn, het Freud bewys, is die droom. Byna die helfte van ’n mens se lewe word aan slaap gewy. Soos Nadeau dit uitdruk, die skat wat ’n mens snags in jou slaap vergaar, verkwis jy in kleingeld bedags […]. Die droom, dus, is bron van poësie: die slapende droom, die droom uit daardie geheime grensgebied tussen werklike slaap en uiteindelike wakkerword, asook die wakende droom gevoed deur die onderbewussyn. Die droom moet by die digter die penser dirigé, die gerigte of beheerde gedagte, vervang; die poësie ‘moet praat van siel tot siel […]’. Die digter is nie langer slegs ‘sonore eggo’ of profeet of siener nie; hy word nou bo alles magicien of towenaar […]”.

“Diep slaap” figureer as assosiatiewe spel in die droomwêrelde van Hipnos en die dood, Tanatos. Die invloede in Smits se werk is onder meer Breyten Breytenbach, Gert Vlok Nel, Gilbert Gibson, e.e. cummings, Ingrid Jonker en die Russiese rolprentmaker, Andrei Tarkofski, maar Smits is geensins ’n epigoon van enigeen nie.

Baudelaire se beskouing dat poësie ’n universele analogie is waarin geen beperkinge op die woorde of beelde wat die digter byeen bring, bestaan nie, en waarin die oorrompelende aard van die dromer/digter se leefwêreld ondersoek en gesublimeer word, vind relevansie hier. Laasgenoemde stem ooreen met Freud se beskouing dat die vrye assosiasie van taal die meganisme word waarin die wêreld van die onderbewuste bestudeer kan word; die drome, die konflik, die parapraksis, ensomeer. Hierdie spontane neerskryf van gedagtes sonder selfsensuur het ’n groot invloed op psigoanalise. En vrye assosiasie by die spreker-digter wek uiteraard ook vrye assosiasies by die leser, byvoorbeeld Poe se bekende uiting “…all that we see or seem / is but a dream within a dream”. Die tradisionele spelreëls van poësie geld nie vir Smits se jong oeuvre nie. In haar geval herskik die digter die konvensies van poësie.

Van die opsigtelike stilering is kosmeties; doelbewus en selfbewus. Die onkonvensionele grootte van die bundel val op – dit is ook ’n bundel wat sal uitstaan op ’n boekrak, letterlik en figuurlik. Die ongetitelde kunswerk op die omslagontwerp toon ’n collage van die kunstenaar, Benjamin Silberstein, wat klaarblyklik Hilda Smits se eggenoot is.

Die distorsie van taal of gemelde gebroke sintaksis kom gereeld voor. Vir die oningeligte leser mag van die verse selfs as gibberish vertoon, maar die onus berus op die leser om die verse te voltooi. Let as voorbeeld op die volgende.

Die invoeg van parentese in ’n gedig:

 

“as die morfien jou

dit sneeu iewers in ’n ander land

inhaal” (36)

 

Reël 2 is ingevoeg – ’n ander lesing is met ander woorde “as die morfien jou / inhaal”, wat die titel, “mag die diep slaap jou dan (inhaal)”, eggo. Smits se gebruik van parentese word ook gekenmerk deur hakies, ’n breuk met kousaliteit of ’n afwesigheid van kommas of aandagstrepe: met ander woorde die nomale interpunksie ontbreek. Die funksie van hierdie tegniek is onder meer om die willekeurigheid van die onderbewuste te beklemtoon.

Die spel met fonts: “as jy ’n ligtoring was / op ’n mooi blou dag / as jy ’n ligtoring was / en langs jou ’n klein blou vlaggie” (50) dui op die visuele verandering wat afstand teweeg bring. Die kleiner font-grootte (wat hier deur kursivering aangedui word) trek die leser se aandag na die spreker-digter se bemoeienis met ortografie.

Die weglaat van woorde in hulle onderskeie woordsoortposisies noop die leser om die ontbrekende woorde in te vul.

 

viool gespeel in die aand soos wafferse

sodat die verkeer soos muise stil geword tot stillstand ge-

om vir ons & die huis ’n kokon van lig agter &

ons dirigent die bonkige asdrom van baie hande […] (6)

 

“Die bonkige asdrom van baie hande” herinner op assosiatiewe vlak aan dié van dromgrawers waarin die handeling om te dirigeer ontluister word – dit wat verhewe is, word nou banaal gemaak. Verder eksploiteer die digter die taal in “tot stillstand ge-om”, waarin die ontbrekende ‘k’ in “gekom” die verkeer se abrupte tot-stilstand-kom treffend verbeeld. Om dit in gewone omgangstaal te stel: daar is ’n “method in the madness” in Smits se werk, alhoewel die lees en ontrafeling van die verse waarskynlik meer op ’n intuïtiewe as ’n kognitiewe vlak geskied. Op tekstuele vlak lees die taalfoute, of pogings om laasgenoemde te korrigeer, soos parapraksis of verdoeselde Freudiaanse glipse. Die verse se betekenis kan ambivalent óf oop wees; as voorbeeld dié ongetitelde gedig op p. 20:

 

as jy vlieg klein (geheim) in die kajuit die lug blou sal jou elke haar asem–

opgehou verder as die oog se bal verder as die aarde & als Potchefstroom daarop

oor die kontinent haar konsonante kryger regop ! in die lang lang gras

sal jou Stuyvesant in die hempsak sal jou (     )

 

Die bundel se rubrisering is onkonvensioneel.  In die “inhoud” agter in die bundel word die inhoudsopgawe aaneenlopend, soos ’n stuk bewussynstroom, aangegee; tog, met die lees van die onderskeie dele vind die leser telkens ’n oop bladspieël wat mag dien as onderbrekings in hierdie stuk bewussynstroom. Die ongewone idioom waarin die verse beweeg vorm egter nie ’n patroonmatigheid in die leesaksie nie. Die leser word uitgedaag tot selfrefeksie en Barthes se scriptible (writerly) is hier van toepassing. Die leser bevind hom in die oneindigheid van meervoudige betekenis; van betekenis wat by wyse van die superponering van woord en visuele effek sy opwagting maak in die bundel. mag die diep slaap jou dan is met ander woorde ’n literêre aanbod en beslis nie ’n lisible teks, waarin verbruikersvriendelike, voorafbepaalde konvensies en gepaardgaande betekenis noodwendig aangebied word nie.

Die losse rubrisering geskied in ses dele – bygesê, dis vir die leser om te besluit of ‘n bladspieël op ’n verposing of blaaskans (Luftpause in musikale terme) dui.

Temas soos liggaamlikheid en die intieme verwysings in die tweede persoon, die “jy” as minnaar en/of ander sibbe, herhaal. Binne die konteks van vrye assosiasie lees ek die herhalende leitmotiewe as déjà-vus wat spontaan en willekeurig deur die teks bly vleg. Die inleidende motto (5) vorm deel van dié déjà-vu wanneer die digter se jeugherinneringe aan bome via haar debuutbundel deursypel:

 

’n eerste gedagte jy was toe al bloekombome

& al die lug daar om soos ’n valskerm

 

Die eerste reeks gedigte het ’n nokturniese strekking. Donkerte, nagrokke en motte vorm kodes wat herhaal. “die huise staan in die nag” (12) lei ’n kleindorpse sfeer binne, waarskynlik Potchefstroom, waar die digter grootgeword het. Op p. 20 word daar dan ook inderdaad verwys na die dorp, Potchefstroom. Smits skryf hoogs persoonlike poësie wat kan staan as universele betekeniskorrelate vir die leser. Die spreker se belewenis van skool, ’n moeder, vader en tante kom volgende aan die beurt. Die gevoel van angs, vervreemding en anomie kenmerk hierdie gedigte. Temas oor die spreker se familie, soos dit voorkom in die debuutbundel, herhaal – selfs detailverwysings na die rooi Anglia; dit kan binne die konteks van vrye assosiasie uitgebrei word na meer digterlike déjà-vus.

In die tweede reeks word temas soos die liefde, asook die siekte van ’n vader, belig. Smits se openingsvers “ek het jou lief en jou hande klein” (25) herinner aan die kunsgrepe van die reeds gemelde rolprentvervaardiger, Andrei Tarkofski, een van Smits se muses. Daar word klem gelê op sensitiewe atmosfeerskepping en die indrink van die statiese beeld. “mag jy van 9 lewens” (27) se slotreël eggo die gelyknamige bundeltitel; die sterwende se fases van afskeid word beskryf as dié van woede, weerloosheid en pyn. Die digter se vername duimafdruk is waarskynlik die gebruik van ongewone en mooi trope, wat op ’n diep synsvlak sin maak.

 

as die morfien jou

dit sneeu iewers in ’n ander land

inhaal

toe ek begin draf

die groot hart stil in afwagting soos ’n rooi granaat

vlak water & lig die oneindige longe

stuur jy ’n swerm swaels soos ’n sagte oorlog deur die lug

bo my

toe die morfien jou soos sneeu inhaal

soos swart letters wat nog samehangend

vir ’n oomblik

in die groot wit lug               (36)

 

Hierdie hipnotiese gang word voortgesit as ’n kort intermezzo wat opgevolg word deur ’n reeks beeldgedigte. Kuns vorm ’n vername motief in Smits se poësie. Die aanspraak is op die visuele en hierdie ekfrasis tree in gesprek met verskeie kunstenaars se werk.

In die vers, “Pienk engele, De Kooning” (46 – 7) val die fokus op kleur en die taktiele belewenis van die skildery. Die meer aggressiewe gebruik van die kleur pienk, wat ’n seksuele vroulike ondertoon sinjaleer, kom voor. ’n Kenmerk van die skildery is die biomorfiese figurasie van die skilder se werk   wat neerslag vind in Smits vers. In “Rooskleurige dagbreek by Louse Point, De Kooning” (48) word gesinspeel op die digter, deur aktivering in die titel van Homeros se gunsteling aanhaling in Die Odussea, naamlik “emos d’erigeneia phane rhododaktulos eos”, oftewel “but when early-born rosy-fingered Dawn appeared…” Hierdie pienk tint word by wyse van liggaamlikheid soos “ribbebene, die lang dun arms van krieke, oë, die swak maar vasberade arms van ’n kewer, bene, handpalms”, ensomeer vergestalt.

In ’n ander beeldgedig, “Tuin op die vlak, Paul Klee” (49), ’n waterverfskildery, word die digter Arseny Tarkofski, die reeds genoemde rolprentmaker se vader, betrek by wyse van interteks: “daar was die allerhande kleure van struike soos kerse ná ’n feesmaal afgebrand” (49). “My sight, which was my power” resoneer met dié vers:

 

“I am a candle. I burned at the feast.

Gather my wax when morning

arrives

so that this page will remind you

how to be proud and how to weep

[…]

 

In “Goeie plek vir vis(se), Paul Klee” (50), ook bekend as “Fish magic”, word die magiese droombelewenis ontsluit.

“Georgia O’Keeffe – hande, Alfred Stieglitz” (52), ’n evokatiewe swart en wit foto geneem deur Stieglitz van sy destydse model en toekomstige vrou, O’Keeffe se hande (1919), vorm een van meer as 300 foto’s wat hierdie kunstenaar van haar geneem het. Smits se sensitiewe beelding van die hande tref en roep velerlei verse van Ingrid Jonker voor die oog. Hande as subjek kom volop voor in Rook en oker en Kantelson.

Smits se bemoeienis met liggaamlikheid – patos met die mens se lyflike weerloosheid – val vervolgens op in “Marthe in die bad, Bonnard” (54 – 5). Die subteks rondom Bonnard se vrou, Marthe, is geil – daar is bewerings van bedrog, verraad en geestessiekte aan haar kant, maar Smits verkies om haar beeldgedig “lig” en “roserig” te hou, ’n kleur wat ook aandag in die skilderye/beeldgedigte onder bespreking geniet.

Die digter het deernis met eensame, wanaangepaste kunstenaars, soos haar keuse van André Kertész en Van Gogh aantoon. Die vers, “Washington Square, winter, Andre Kertész” (53) verwys na die kunstenaar se 1954-foto. Hy het na ’n nuwe woonstel in New York Washington Square Park getrek, vanwaar hy van die twaalfde verdieping met ’n telefotolens die plein afgeneem het. Kertész het al meer geïsoleerd geraak soos hy ouer geword het en die fisieke afstand tussen kunstenaar en fotosubjekte dui op ’n emosionele onttrekking van die wêreld. Hierdie eensaamheid en vervreemding word gesimuleer in die vers. Smits werk ook met die tekstuur van woorde en beelde: let op die ruimtelikheid van die veerligte sneeulandskap.

 

val die sneeu geluidloos soos ’n silwer vurk    /

soos die wonder van ’n valk bo die wit vlaktes van ’n bord gehang

jy is ’n lang oogknip

’n ballonnende hart in die korrel van ’n jas

’n babalokomotief     /     van asem

met voete van seegras sal jy al langs die rivier jou ysige metgesel

want die dag soos ’n klein dood behoort net aan jou

wat die breë stilte soos ’n sneesdoekie in die hand van ’n mier oop / vou      (53)

 

Die gepaardgaande eensaamheid van kunstenaarskap word voorts belig in “Reën, Van Gogh” (58) en “Koringlande met sipresse, Van Gogh” (59). Dis insiggewend om daarop te let dat die omgewing nou ’n waarnemer word van van Gogh: “jy is weer alleen / die ver huise weet dit / die bome ook” (58). Die skilder het die skildery gemaak tydens sy vrywillige verblyf in Saint-Rémy-de-Provence, ’n inrigting vir geestesversteurdes. Die vers suggereer ’n gevoel van versadiging. Die skilder ontgin die Bybelse metafore rondom graan, al het Van Gogh tydens dié periode fasette van sy Christelike geloof verruil vir ’n meer spirituele siening.

Die belewenis van Smits se poësie is die intimiteit van vervreemding.

Die vyfde reeks gedigte bevat verse aan die spreker se vader, aan Brixton B (heel moontlik die ontslape musikant Brixton Barnard), die spreker-digter se eggenoot, asook verwysings na plekke soos “Highgate Cemetery” (67). Die laaste reeks bevat drie kameegedigte.

As die diep slaap jou dan is ’n bundel waarin poëtiese taal in hoogspanning verkeer; dis inderdaad ’n boeiende teks soos die voorganger, die bome reusagtig soos ons was. Die mees geslaagde gedigte is waarskynlik dié waarin die mooi beeldspraak behoue bly by wyse van ‘n meer tradisionele sintaksis – soms grens die linguistiese spel in die bundel aan oordaad, wat die aandag van die trope weglei. In haar tweede bundel gebruik Smits meer progressiewe tegnieke om Verfremdung in die hand te werk. Die digter skryf téén die weerstand van poëtiese konvensies in, ’n bundel wat in verskeie opsigte verruk en grense skuif.

Hierdie wegdoen met konvensies loods egter ook ’n totale aanslag op die leser. Laasgenoemde sal moet besluit of die bundel vernuwing bring en of die ooraanbod willekeur en doelbewuste ondermyning van tradisie die leser se stamina sodanig beproef dat dit ’n leesversperring skep. Hoe dit ook al beskou word, die digter verdien lof vir die dapper digterlike aanbod. Hierdie bundel onderskryf die gedagte dat poësie ’n intieme en vertroulike ervaring tussen die digter en die leser is.

 

 

 

 

Landluisteraar deur Carina van der Walt. Naledi, 2021

Resensie: Nini Bennett

Landluisteraar is Carina van der Walt se Suid-Afrikaanse debuut ná haar debuut as digter in Nederland met Amalgaam (2015). Die digter het in die afgelope 15 jaar ’n stewige reputasie as kunsverslaggewer verwerf. Die kunsboek Stilspraak: Strijdom van der Merwe en Landkuns is in 2020 by African Sun Media gepubliseer. Landluisteraar is ’n literêre voortsetting van Stilspraak met beeldgedigte oor Van der Merwe se landkuns. Konsepsketse en landkunsfoto’s uit dié kunstenaar se oeuvre is in die bundel opgeneem. Op die agterflap verneem die leser, en ek haal aan uit Hollands Maandblad: “Van der Walts emphatische poëzie is zonder vals sentiment en opgetrokken uit een taal van ongekende schoonheid die betoverend is.”

Die keurige omslagontwerp toon ryp grassade wat ligwaarts groei vanuit ’n groen landskap. Grassade is algemeen bekend as simbool van vergankliklikheid en skakel tematies met “oorgawe I” (37) en “oorgawe II” (45).

Die bundelrubrisering getuig van ’n netjiese verdeling in 7 dele, genaamd “erwe”, “die landskap  die vrou”, “in trans”, “in transito”, “plakkate   pleisters”, “appèlle” en “as”.

Landluisteraar sluit aan by tradisionele  landskapspoësie; die verse is eerder stemmig as evokatief. Die geïmpliseerde ekokritiek bly onderbeklemtoon en die aardse word deurlopend voorop gestel. Die bundel bevat ekfrastiese gedigte waarin daar ’n interaksie en simbiose ontstaan tussen kuns en woordwerk: Strijdom van der Merwe se landskapskuns tree met ander woorde in gesprek met Van die Walt se beelddigte. Hiermee sluit die digter aan by die tradisie beeldgedigte in Afrikaans, byvoorbeeld die werk van Sheila Cussons, H.J. Pieterse, D.J. Opperman, Antjie Krog, Tom Gouws en die fotogedigte in Hans Pienaar se bundel, Uithoeke / Outcorners. Die beeldgedigte in Landluisteraar wissel tussen beskrywend, krities, interpreterend en meditatief.

In die eerste gedeelte, “erwe” raak dit duidelik dat die verse ’n sinestetiese wending van die visuele na die ouditiewe neem. Landluisteraar doen ’n beroep op die leser om nie net te kyk nie, maar te luister na die landskap. In “Stellenbosch” (5), met sy ryk verwysing na voëllewe word die leser genoop om te ontwaak uit die muwwe binnenshuise psychoma van laasgenoemde dorp. Die spel met klank word voortgesit in “Tankwa Karoo” (6 – 7) met sy onomatopee: “grr   grrr   grr   grr / protesteer die swartgeskroeide / klippies onder sy stapskoene”.

Die daaropvolgende gedeelte, “die landskap      die vrou” tree in gesprek met Van der Merwe se foto’s en sketse. Minimalisme voer die botoon en alle verse in dié deel is geskryf in koeplet-, tersine- en kwatrynvorm. Nie alle verse is egter geslaagd nie, byvoorbeeld “III” (15) lees bloot soos ’n dekoratiewe gerym: “hy gooi sy toorbeentjies in één lyn / soek beskerming teen die sonsvenyn”. ’n Meer geslaagde poging is die kwatryn “X” (29), waarin woordspel en kontraswerking tussen sprokie en kaktus deurgevoer word: “sappig van blad pittig van vrug / kroon hy versigtig die turksvy op haar rug / sy is sy aspoestertjie    hy eet wat hy lus / ondanks haar naam as puntenerige kaktus”.

Die derde “in trans” sinspeel op die dubbelduidige betekenisse van die meditatiewe en transendentale, asook dít wat deurskynend (transparent) is. In “oorgawe I” (37) kom gras, soos reeds genoem as simbool van verganklikheid, voor binne die konteks van ’n man wat op sy familieplaas dans en ’n geestelike ontwaking in ’n “derwijstrans” beleef. Die versmelting met die natuurlewe in “soektog I” (39) word voortgesit as ’n soeke en bevestiging na ’n eksistensiële eenwording met natuurelemente. Die verwysings na chakra’s as die esoteriese meditasie rondom energiepunte in die liggaam word vervolgens beskryf in “mag I” (41). Die laaste vers in hierdie gedeelte, getitel “beheer I” (42) verbeeld die transendentale verbeelding van musiek, al is dit ook fiktief. Waar die hidrouliese krag van water ter sprake kom in ’n latere vers, “onmag II” (46), berus die spreker haar in “onmag I” (38) in die weerstandlose gang spoelklippies, ’n mistieke manifestasie. Hierdie vers sorg vir een van die hoogtepunte in die bundel.

 

onmag I

ingedagte probeer hy om die water

met ’n stomp te keer

as dit nie werk nie

droom hy spierwit spoelklippies

soos ’n snoertjie varswaterpêrels

in die skeur van die hout

wanneer die ry pêreltjies afgly verloor

die dryfhout sy geheue vir swaarte

draai stadig in lyn & stroomaf        (38)

 

Die vierde gedeelte, “in transito” besin oor die beweging en oorgangsprosesse in die natuur. “oorgawe II” (45) skakel intratekstueel met die vorige gedeelte se “oorgawe I”, waar “om kroon op die kop te dans” van ’n “derwijsdans” uitvloei in ’n geluksalige geestesvervoering en ’n oorgawe aan die niet:

 

oorgawe II

om kroon op die kop te kan dans

in die lang gras

moet mens luister na die wind

deur die riete

die dou op die gras se halms

& die son wat alles laat verdamp

– woorde woorddadigheid wonde –

geluk lê in oplos & grasword

 

Alle verse in die voorafgaande gedeelte, “trans”, ondergaan nou ’n proses van verinniging en transformasie en is telkens aangedui met ’n Romeinse ‘II’. Dit sal die volhardende leser loon om ’n vergelykende lesing van dié twee dele te doen. Vuur as deurlopende leitmotief kom o.m. voor in die treffende “vonds II”, waar die koolstof van verbrande as – ’n metafoor vir nuwe lewe – gejukstaponeer word met ’n dodo, ’n uitgestorwe voëlspesie. Die digter verdien lof vir die fyn uitleg van haar verse – “beheer II” (50), as laaste vers in deel vier, transponeer die organiese lewe na ’n maatskaplike en tegnologiese bewussyn, ’n vers wat met ander woorde as prelude deel vyf se “plakkate       pleisters” binnelui.

In die vyfde gedeelte berig die digter onderskeidelik oor die prosesse van die verwoesting en herskepping van flora. Enkele van die gedigte tree weer in gesprek met Strijdom van der Merwe se konsepsketse. “vlae” (53), ’n vers wat plek-plek rym, handel oor die afbakening en toeëiening van grond, of dit nou die maan(-landing) deur die Amerikaners is, of die verwysings na plekke in die Noord- of Wes-Kaap of Karoo. Die vers word opgevolg deur “organiese drome” (55) en “meganiese drome” (57) waarin die mens as nietige rolspeler beleef hoe die aarde bedreig word deur die myn van skaliegas. Die impak van menslike geweld op die natuurlike habitat word verder onder die loep geneem in “wondweefsel” (63) met die treffende slot: “stadig verdik haar littekenweefsel / grashaartjies groei nie op pangamerke nie”.

Die skade van verwoestende brande kom vervolgens aan die beurt in “wandeling” (64) en “ring van vuur” (65).  Landluisteraar gee ’n tong aan die aarde wat vertel van die verwonding wat sy moet verduur, verse wat aansluit by die Antroposeen. Die vernietigende brande wat Papegaaiberg, Simonsberg en Jonkershoek deels in puin gelê het, word ontstellend verbeeld in “ring van vuur”: “slange sis vlamtonge lek aan ’n kraaines / – die arend sirkel bo haar klaargaar eier”. (65). “skadutyd”, (68 – 9) verleen ’n poëtiese narratief aan Van der Merwe se foto en lewer kritiek op De Beers se monopolie op die delf en ontginning van diamante in Suid-Afrika en Namibië.

In die tweedelaaste gedeelte, “appèlle” intensiviseer die sosiale kritiek en sit die digter haar intertekstuele spel met Van der Merwe se konsepsketse voort. “hoe Mandela kyk” (75) skakel met ’n reeds gemelde vers oor Stellenbosch (5). Die neerpen van die historiese narratief van die dag, asook Long walk to freedom word bevraagteken, en ek haal aan, die laaste vier reëls: “wat word verswyg wat word vertel? / hoe ver terug strek geskiedenis? / ontwaak Stellenbosch / in die hoop dat dit nog gister is?”

In die daaropvolgende “hoe Eybers & Tutu kyk” (77) maak Van der Walt sélf ’n kameevertoning as kunstenaar as sy haar konsepnotas vir ’n gedig aan die hand van ’n doodle verwoord. Die ironie in dié vers bevestig dat landsgenote met die koms van demokrasie ironies “minder” geword het; meer ingeperk, meer selfbewus, die laaste ses reëls:

 

stil op die bank langs die paddas se plas

sit ons vir ’n rukkie – digby ons roots –

in die klein oase op pad na Potch-dam

het ons ooit etikette geplak op banke op plante op soorte

mekaar met name benoem     groei teruggesnoei

tot iemand minder?       (77)

 

Die slotgedeelte, “as”, bevat ’n vers, “vuur, vuur” (83) wat aan die leser gebied word as “aangewaaide woorde van Adam Zagajewski uit Krakow”. Zagajewski is ’n ikoniese en veelbekroonde Poolse digter, en Van der Walt het dié vers uit die Pools vertaal met die hulp van die Pools-Afrikaanse digter en letterkundige, Jerzy Koch. Die bundel sluit op ’n hoogtepunt met hierdie vertaling. In die “Verantwoording en Bedankings” agter in die bundel vind die leser die verwysings na Van der Merwe se landskapskuns wat ook die verskeie geografiese registers posisioneer binne Duitsland, Switserland, Japan, asook plekverwysings in Suid-Afrika.

Van der Walt sorg vir ’n ryk geskakeerde bundel waarin beide digter en kunstenaar “saampraat” om die sosiale en ekologiese uitdagings van die dag aan te spreek. Van der Merwe se visuele blootlegging van sjamanistiese natuursienings resoneer met Van der Walt se beeldgedigte.

Ongelukkig ontsier enkele mankemente die bundel, byvoorbeeld die oordadige gebruik van hoofletters soos “DIE LIEFDE” (79); “MAGTELOOS” (73), of “RED” (65). Die herhaling van werkwoorde in koppeltekenverbindings is eweneens steurend, byvoorbeeld “knip-knip” (73); “klap-klap” (53), of “tik-tik-tik” (41). Wat my egter dronkslaan is die melodramatiese oopvler van die woord “ton-nel-vi-sie” skuins onder mekaar afgedruk (77) – ’n ervare digter soos Van der Walt weet van beter as om haar skuldig te maak aan dié literêre slordigheid wat eerder die duimafdruk van ’n beginnerdigter is. Landluisteraar is, alles in ag genome, ’n bevredigende debuut en verrykende leeservaring waarby ’n wye lesersgehoor aanklank sal vind.

 

Derde gety deur Zandra Bezuidenhout. Human & Rousseau, 2021.

Resensie: Stefan van Zyl

 

Presies 20 jaar nadat sy die Ingrid Jonkerprys vir haar debuutbundel, Dansmusieke (2000), in 2001 ontvang het, verskyn digter, vertaler en literêre kritikus Zandra Bezuidenhout se derde digbundel, Derde gety (2021). Die motto voorin die bundel kom uit die Nederlandse digter Maria van Daalen se verssiklus “Het gebed: Rozenkrans, of het gebed voor een goede dood” in haar digbundel Het geschenk/De maker (1996):

Één is de samensmelting, twee de deling,
drie de onophoudelijke herhaling
die weglegt wat materie wordt en opnieuw maakt.

Gelees teen die Rooms-Katolieke agtergrond van Van Daalen se vers wat op die struktuur van die rosekransgebed geskoei is, verkry die titel van Bezuidenhout se bundel ʼn gelaagde betekenis: die derde gety (oftewel terts) verwys na die derde van die sewe kanonieke ure wat met Pontius Pilatus se vonnis van Jesus, asook die uitstorting van die Heilige Gees tydens Pinkster, verband hou. ʼn Rosekransgebed is ʼn besinning oor die lewe, lyding en opstanding van Jesus, en vanuit hierdie perspektief is Derde gety ʼn soort getyboek oor die sikliese aard van die lewe en gepaardgaande swaarkry, maar veral ook hernuwing, herskepping en herontdekking.

Die bundeltitel aktiveer ook die eindelose kentering van die see en die verstegniese saamsnoering van hierdie twee betekenissisteme vorm die tematiese onderbou van die bundel. In die laaste strofe van die titelvers (p. 11) word hierdie samevoeging vervat:

ʼn Derde gety spoel aan.
Op my drumpel word ek
deur wind en water herskep,
geroep tot varende wolk.

Die bundel bevat 64 verse wat in ses afdelings verdeel is: “Kontreie”, “Sinneryk”, “Vrou-beeldig”, “Dinkgoed”, “Die makers”, en “Lament”. Die verse in die eerste afdeling is ʼn huldeblyk aan die Kaap en omgewing met heelwat verwysings na die see. Die see as poëtiese agtergrond is ʼn wederkerende verskynsel in Bezuidenhout se oeuvre, soos gesien in die vers “Moeder en kind” in haar debuutbundel:

Moeder en kind

Smiddags as die ma wat slaap
die kind die see belet
dan hét die kind
onder die pawiljoen gaan speel
waar branders sagte boë spoeg
en later met hoogwater
maalkolk om die fondament
se dik pilare.

Dan moes die kind
haar tone om die skulpebedding krul,
van dryfskuim om die enkels ril
en gil in die gety
met die breek en terugtrek
van die see se asem,
soos ʼn grot wat sug

In die stil en gladde tellings,
terwyl die nat sand voortjies trek
en krappatroontjies in die sagte spieël bly lek,
begin die kind soos seegras sleep
oor rotse, gly oor geel-groen mos;
swik in die wind oor warm sand,
oor teer wat brand.

Tingerige kind
met die pap, wit strik,
terug na die hoekhuis, nommer 15,
waar die ma, as sy wou,
in die kind se kykers al kon sien
dat sout en sand aan twee dun beentjies klou.

In Derde gety sit sy hierdie beeldende tradisie voort, en veral die ses kort verse in “Spoelgoed” (pp. 16-17) is klein seeskappe in digvorm, tekenend van die digter se vermoë om fyn, gedetailleerde waarnemings te verwoord:

3. Kunskamer

Komme van witblink perlemoer lê leeg;
swart en indigo traseer
mossels se gepolyste binneblou
in die styl van art nouveau
Neffens kruike en rooi krewe op ʼn kas
word glansskulpe met fyn krake
opgestel vir pronkstillewes en vanitas.

Met die gebruik van woorde soos “traseer” en “gepolyste” dra sy ook by tot die herontdekking en bewaring van “verbleikte spoelgoed” wat nie sommer meer deur Afrikaanssprekendes gebruik word nie. Die idee van die see word verder versterk deur die skildery van Andries Gouws getiteld Stoel in ateljee, Molyvos, Lesbos, Griekeland wat vir die voorblad gebruik is. Die verskillende skakerings van blou resoneer met die digter se waarnemings gekleur deur nostalgie en melankolie wat deurentyd in die bundel teenwoordig is. Die minimalistiese plasing van die stoel verteenwoordig voorts ʼn bevrydende losmakingproses wat sommige van die verse in die bundel kenmerk, soos byvoorbeeld in “Aflegging” (p. 70).

Benewens beeldryke beskrywings van kontreie bevat die eerste afdeling ook herinneringsverse aan vervloë dae en mense (“Op skerp gestel” (pp. 20-21), “Paradys” (pp. 22-23) en “Kaap van spieëls” (p. 26)). Bezuidenhout skram ook nie weg van die kwessie van naamsverandering, sowel as die maatskaplike uitdagings en ongelykhede in die kontreie waarin sy haar bevind nie. Verse soos “In beeld, wisselend” (p. 13), “Perspektief” (p. 14) en “Die vangs” (p. 18) dien as voorbeelde van haar bewustheid van hierdie uitdagings. Dit is veral die laaste vers in die afdeling, “Dubbelvisie” (p. 27), wat verras:

Dubbelvisie

Die transgender Kaapse suster
is soos die oostewind ʼn heer
met vlaswit pruik
wat vlerksleep teen die berg.
Hy stop ʼn balrok op
om soos ʼn wolk met borste
oor Duiwelspiek te kattemaai
en snags in die dokke
amok te maak.

Bedags neem hy die geslag
van sy geboorte aan, word weer
die donker kêrel met ʼn klokpypbroek
wat vir vooraanstaande vroue hoede maak.

Hy dos die glitterati op in sjiek dotjies
met ʼn rapsie tooigoed van die Parade,
of skep breërand-sensasies
vir Saterdae se perderesies by Kenilworth.
Voor die spieël pas die vakman
sy eie skeppings op, fop homself
en wieg sy heupe soos ʼn vrou.

Op sy tuisdorp het sy moeder ʼn spesmaas
waarmee haar seun hom besig hou.
Kom sy Kaap toe met droëwors
en ʼn handgebreide kabeltrui
herken sy in die wispelturigheid
van die Swartsuidoos
haar seun se dubbelheid

Maar jy vra die wind
nie na sy Tafelbergse sluier nie,
jou Kaapse kind
ook nie na syne.

Die digter se begrip van en empatie met (queer) genderkwessies kom hier aan bod en die plasing daarvan aan die einde van die afdeling vervleg die natuurlike Kaapse omgewing treffend met die sosiomaatskaplike kwessies wat daagliks daarin afspeel. Hierbenewens is daar by Bezuidenhout ʼn bewustheid van die feit dat die lewe nie slegs uit binêre opposisies bestaan nie, maar dat daar ander moontlikhede is. Die bundeltitel kan dan ook vanuit hierdie perspektief beskou word met die skep van ʼn derde gety – dus ʼn alternatiewe gety of lewensbeskouing.

In die tweede afdeling, “Sinneryk”, word die huldeblyk aan die Kaap en ander herinneringe verder uitgebrei met sintuiglike verse wat geïnspireer is deur die streek self asook reise na ander lande. Die titel van die afdeling is tweeledig aangesien dit verwys na die rykheid wat sintuiglike ervarings meebring, sowel as die ryk of omgewing waarin hierdie sintuiglike waarnemings en belewings plaasvind. Die vers “Parfumerie” (p. 41) is een van die beste voorbeelde van hierdie tweeledige betekenis:

Parfumerie

Rondom Grasse bloei die heuwels
verby hul purper einders –
die dag gaan oop
soos ʼn vrou wat opstaan
uit lakens van laventel.

Smiddae wiek skaduwees met hoede
tussen linte sterjasmyn
onder sipresse stryk hulle aan
na die klipkoel kelders
van ʼn befaamde parfumerie.

Voor hul oë verloop die alchemie:
moderne magiërs stook olies
uit blomblare en kruie;
die aromas van Provence biggel in glas.

Van Tokio na New York
breek hande in die rookblou uur
die seël van ʼn flessie Fragonard;
parfuum stuif uit kristal,
rus in die hals en verwen die polse –
ʼn fleurige boeket met botone van speserye
berei vir die allure van die lyf.

Die vrou word op verskillende maniere in ekfrastiese, erotiese, liefdes- en ander verse in die derde afdeling, “Vrou-beeldig” uitgebeeld – meestal teen die agtergrond van die natuur. Lees gerus Joan Hambidge se resensie van die digbundel waarin sy redelik uitgebreid oor hierdie tematiek skryf.

Die vierde afdeling, getiteld “Dinkgoed”, gee aan die leser presies dít: stof tot nadenke, veral in die vorm van verkennings van die verhouding tussen die mens en die aarde teen die agtergrond van reise en ontdekkings. Daar is beskouings en vrae oor identiteit en ontheemding, en die komplekse verhouding tussen ouers en kinders word ook in die laaste vers in die afdeling ondersoek. Die verwysing na die “bidsnoer” in die vers “Bagasie” (p. 67) sluit aan by my interpretasie van die bundeltitel en motto.

Afdeling vyf, “Die makers”, slaan terug op Van Daalen se bundeltitel waaruit die motto kom, en huisves ars poëtikale verse, verse oor mededigters en -skeppers, asook verse oor die skryfproses en taal. Die vers “Aan die poësie” (p. 76) is ʼn sprekende voorbeeld van die (liggaamlike) intensiteit waarmee die digter haar skryfkuns ervaar:

Aan die poësie

Met die eerste impuls
stoot asem deur die glottis –
lug op weg na ʼn gedig.

Vokale en konsonante
bengel in die mond,
in tweë, drieë
bons hulle teen die lippe
om die beiaard te verlaat.

Op die klankstroom
swerf amorfe woordbrokke
op soek na vorm-met-betekenis,
deur styging en daling
kom versvoete in beweging:
reëls en strofes kry kadans,
tot een rym of lettergreep te veel
die maatslag kelder.

Die digter herken sy oordaad
en verbrand die adders;
bo die gesis van vet en vel
styg ʼn ritmiese kartets –
uit die rook werwel die rugstring
van ʼn nuwe vers.

In pas met die afdeling “Vrou-beeldig” intensiveer die onbeskroomde vers “Vroue wat bloei” (p. 79) die skryfervaring selfs meer deur dit met die eerlike ervaring van vroue te koppel:

Vroue wat bloei

ʼn Geslag gekwetste susters
grif hul wrewel met penne in die aarde,
bloed vries oor die letterwerk
en splinter tot gedigte.

Dapperes loop die veld in
op soek na kuile en soet vleie
om hul woedende monde te lawe;
hulle slobber, die tonge klink in tale.

Snags vonk kodes in hul skedes,
deur sterre word hulle bevrug
tot draers van tekste.
Hul borste spuit voortydig
om die ongebore woorde te soog,
die oorvloed melk hulle uit
en drup dit soos toorvroue oor hul lippe,
verse wel in hul monde op.
Dit is die tweede bloeding:
al skrywende ledig die vroue hulself.

Die laaste afdeling van die digbundel, “Lament”, bevat verse gerig aan die digter se gestorwe vader, verse oor veroudering en die dood, sowel as ʼn lykdig vir Elisabeth Eybers. Die slotvers, “wensbeeld” (p. 93), getuig van die digter se nugtere beskouing van die onvermydelike:

wensbeeld

dat ons in die loop
van ʼn onvoltooide dag
stil soos distels
aan die planeet mag ontheg
verby die klou en kleef
sal aanbeweeg

mag ons die gesels van die seë optel
ingestem op die akkoorde
tussen wind en water,
tot ons self siklus word
– lewe vervat in lewe –
wanneer ons op so ʼn dag
die bekende territorium verlaat
maar lig, soos stippels lig

Derde gety is myns insiens ʼn uiters geslaagde bundel met verse wat getuig van weloorwoë digterskap. In hierdie laatwerk bied Zandra Bezuidenhout haar intense belewing van die lewe en nugtere herbesoek aan herinneringe in die mooiste meesleurende Afrikaans aan. Soos vloeiende water wissel sy tussen die uiteenlopende kontekste waarin sy haar bevind – altyd gelens deur die natuur met die seemilieu as onderliggende eb en vloed wat lesers telkens sal laat terugkeer vir ʼn herlees.

Kyk ook gerus na Ronel de Goede se onderhoud met Zandra Bezuidenhout en luister na Antoinette Kellerman se voorlesings van enkele verse uit Derde gety.

 

 

 

Wat ek van klippe weet, Jan Wagner, vert. deur Robert Schall. Naledi 2021. ISBN: 9781928530633.

Resensent: Joan Hambidge

 

I

Hierdie bundel wat sopas by Naledi verskyn het en vertaal is deur Robert Schall is een van die hoogtepunte van my leeservaring hierdie jaar. Die antologie is keurig uitgegee en die afwerking prima. Jan Wagner, gebore in 1971, word beskou as een van die gewildste digters tans werksaam in Duitsland. Hy is ‘n veelbekroonde digter en hierdie leser verstaan presies waarom.

Onder andere Zhongkun Internasionale Digtersprys van die Universiteit van Peking en die gesogte Georg Büchner-prys.

Die digter is self vertaler en essayis.

Die gedigte is essensieel in die trefkrag, eenvoudig (oënskynlik) met verwysings na geskiedkundige oomblikke wat die digter ontgin vir sy verse. Per voetnoot word dit oopgemaak (“störtebeker”, 61) en die mitologie word ook in verse ingevoer. Vreemde landskappe word ook bekyk: Huntsville, Texas, Australië…

Tegnies bedrewe met die beoefening van o.a. die sonnet, kwatryngedig, Sapfiese strofe, sestina, tersine, villanelle, haikoe en rondeel, maar ook die vrye vers én prosagedig. Ongewone rymvorme wat verdere vernuf demonstreer, is die skuinsrym, pararym (al die konsonante pas by mekaar, tell, tall) en anagramrym wat verdere blyke gee van ‘n digter wat sy passies ken. Rym, soos wat digkuns-lesers alte goed weet, kan die onervare digter liederlik pootjie. Elisabeth Eybers kies dan tereg ‘n ironiese bundeltitel soos Rymdwang.

Die leser kan telkens vergelykend lees met die oorspronklike vers links afgedruk en die vertaler se teks na regs. Ons lees verder dat die vertaler hierdie projek voltooi het as deel van ’n Meestersgraad in Kreatiewe Skryfkuns aan die Universiteit van die Vrystaat. En veelvuldige applous aan die mentors en aan die uitgewer wat hierdie bloemlesing vir ons gee.

Die vertaler Robert Schall is bekend aan die lesers van Versindaba en Stilet, gebore in Duitsland en tot met sy aftrede Professor in Wiskundige Statistiek aan die Universiteit van die Vrystaat. GR von Wielligh se Boesmanstories is uit Afrikaans in Duits vertaal as Die Sterne sind glühende Kohlen und Asche, gepubliseer in 2005.

Henning Pieterse se Rilke-vertalings is eweneens ‘n hoogtepunt en hy kon as leermeester raad bedien.

Schall het Jan Wagner se gedigte vertaal as deel van ’n Meestersgraad in Kreatiewe Skryfkuns aan die Universiteit van die Vrystaat onder leiding van Henning Pieterse en Francois Smith.

 

II

Wat ek van klippe weet aktiveer al die gesprekke met klippe in Afrikaans. Ons dink hier aan Van Wyk Louw se “Klipwerk”-reeks, Opperman en Wilma Stockenström.

By Opperman die bekende “Te klip om te boom”:

 

Klip kan net klip,

sy teel is onderverdeel

tot stomme klippertjies

duinend rondmeel.

 

Boom kan net boom

word langer en ook swanger

tot singende boompies

voël óm die voorsanger.

 

Maar voorwaar:

voor boom kan boom

moet klip eers klip,

en klip teel swaar

– glo miljoene jaar.

 

Ina Rousseau, Johann de Lange, Antjie Krog het eweneens oor klippe gedig, soos die digters Ilse van Staden, Hendrik J Botha, Pieter Fourie.

En in die literatuurteorie herinner die Russiese Formalis Sklovskij ons aan digterlike taal wat die klip klipperiger moet maak. Die gedig moet die essensie so oordra dat die ding-likheid jou tref.

Ons dink aan die mitologie róndom klippe wat in elke landskap iets van daardie wêreld representeer. Die klippe in Japan wat anders lyk en voel as die klipformasies in Peru of die ronde spoelklippe in Turkye.

In my besit ‘n Tarotstel met die klipformasies van Macchu Picchu.

 

III

Dit gebeur nie elke dag dat ‘n resensent dit moeilik vind om ‘n keuse te maak uit die bestes in ‘n bundel nie. ‘n Mens sou die volledige bundel moes afdruk vir die leser.

Daar is reeds gewys op die uitbuiting van tegniek en die ontginning van verskillende digvorme. Die vertaler beklemtoon dat die gebruik van kleinletters dubbelsinnigheid tot gevolg het, omdat dit afwyk van die Duitse spelreëls. Dubbelsinnigheid en homonieme is hierdie digter se handtekening nes die ontginning van ryme. Die vertaler wys ook op die gebruik van “brutale enjambemente” wat die leser opnuut bewus maak van die musikaliteit van sy verse (238). Hiervan is die gedig “die études” (205) ‘n bewys:

 

…: die onverbiddelike maat-

slag van die metronoom

 

waar die klavier, soos by Robert Pinsky se gedig oor ‘n klavier in Jersy rain, ‘n hele lewe opsom en ‘n vreemde of onverwagse ars poetica word.

Dieselfde geld “geitjie” ‘n prosavers wat meer word as wat die geitjie is: die assosiasies met dinge buite-om wat die besondere aard van die diertjie opsom; ook ‘n primordiale simbool van die digkuns. Perfekte nabootsing. (111)

En aweregs is bepaald ‘n verdere kenmerk. Die vreemde dwars-blik kenmerkend aan die digterskap: om die klip klipperiger te maak.

Humor is daar in die beskrywing van die renoster (103). Of die verse oor pasteie (81). Kos teenoor klip, as u wil.

Die kleiner gedig wys dikwels mankemente uit en hier stel die digter nie teleur nie. Elke woord op sy plek:

 

ek lig die deksel

en kyk in die lyster se

reusagtige oog (213)

 

Pragtig oor ‘n teesakkie:

 

teesakkie

 

I

net in saklinne

gehul, tenger kluisenaar

in sy klam spelonk.

II

benewens ‘n tou-

tjie lei niks na bo. ons gee

hom vyf minute. (105)

 

Wonderlike implikasies hier.

 

Met die Anton Brant-vertalings (Brant is ‘n skuilnaam van die digter) wys die vertaler sy slag wanneer hy Afrikaanse streektaal (in voetnote geplaas) invoer. Geen sprake van ‘n gebroddel hier nie en die leser sien hoe hy die landskapwoorde van Duits na Afrikaans transporteer en dikwels moeilike gedigte naatloos vir jou neerplaas via die glossarium vir Afrikaanse streektaal.

Die vertaler verstaan die grein van die oorspronklike taal (Roland Barthes) en kry telkemale die regte aansluiting in Afrikaans.

Die digter dig assosiatief (vleiland, weiland, weikamp, kanet) op soek na die regte woord as hyself ‘n woordeboekmaker is. Die land, soos die gedig, staan soos ‘n groot harp vir die nag (157).

 

IV

Dit staan op die kliptafels geskryf dat hierdie bloemlesing met gedigte en vertalings ‘n mens lank sal bybly.

Wanneer ‘n goeie digter ‘n behendige vertaler ontmoet, is daar geen splinte nie:

 

‘n mens kan korsika

reeds aan sy geur herken, sê hulle, lank

voor die eiland opduik uit die see. (89)

 

Verander korsika na digter en vertaler.

Die hele santekraam moet geluk gewens word met hierdie publikasie: die uitgewer, die digter, die vertaler, die mentors en die klasmaats.

 

Bronne:

 

http://joanhambidge.blogspot.com/search?q=klippe Besoek 27 Oktober 2021

Pinsky, Robert. 2000. Jersy rain. Farrar, Strauss & Giroux.

Prinsloo, Anton F. 2004. Spreekwoorde en waar hulle vandaan kom. Pharos.

Rym https://af.wikipedia.org/wiki/Rym Besoek 27 Oktober 2021

 

*

 

The Green Piano

Robert Pinsky

 

 

Aeolian. Gratis. Great thunderer, half-ton infant of miracles
Torn free of charge from the universe by my mother’s will.
You must have amazed that half-respectable street

Of triple-decker families and rooming-house housepainters
The day that the bole-ankled oversized hams of your legs
Bobbed in procession up the crazy-paved front walk

Embraced by the arms of Mr. Poppik the seltzer man
And Corydon his black-skinned helper, tendering your thighs
Thick as a man up our steps. We are not reptiles:

Even the male body bears nipples, as if to remind us
We are designed for dependence and nutriment, past
Into future. O Europe, they budged your case, its ponderous

Guts of iron and brass, ten kinds of hardwood and felt
Up those heel-pocked risers and treads splintering tinder.
Angelic nurse of clamor, yearner, tinkler, dominator —

O Elephant, you were for me! When the tuner Mr. Otto Van Brunt
Pronounced you excellent despite the cracked sounding board, we
Obeyed him and swabbed your ivories with hydrogen peroxide.

You blocked a doorway and filled most of the living room.
The sofa and chairs dwindled to a ram and ewes, cowering: now,
The colored neighbors could be positive we were crazy and rich,

As we thought the people were who gave you away for the moving
Out of their carriage house — they had painted you the color of pea soup.
The drunk man my mother hired never finished antiquing you

Ivory and umber, so you stood half done, a throbbing mistreated noble,
Genuine — my mother’s swollen livestock of love, lost one, unmastered:
You were the beast she led to the shrine of my genius, mistaken.

Endlessly I bonged according to my own chord system “Humoresque,”
“The Talk of the Town,” “What’d I Say.” Then one day they painted you pink.
Pink is how my sister remembers you the Saturday afternoon

When our mother fell on her head, dusty pink as I turn on the bench
In my sister’s memory to see our mother carried moaning up the last
Steps and into the living room, inaugurating the reign of our confusion.

They sued the builder of the house she fell in, with the settlement
They bought a house at last and one day when I came home from college
You were gone, mahogany breast, who nursed me through those

Years of the Concussion, and there was a crappy little Baldwin Acrosonic
In your place, gleaming, walnut shell. You sere gone, despoiled one
Pink one, forever green one, white-and-gold one, comforter, living soul.

https://www.ibiblio.org/ipa/poems/pinsky/the_green_piano.php Besoek 10 Oktober 2021

 

Kyk hoe netjies word “Klipwerk” vertaal:

 

https://versindaba.co.za/tag/robert-schall/  Besoek 28 Oktober 2021

 

So vertaal David Keplinger die “reënbalievariasies” / “regentonnenvariationen” na Engels. ‘n Goeie vergelykingstudie vir die leser:

 

beneath the plum tree
behind the house, unmoved, cool
like a zen master.

*

a sort of oven
in negative, without smoke,
gulping up the clouds.

*

gurgled just a bit,
if you bashed hard against it,
but disclosed nothing.

*

as if the dead climbed
through her from the netherworld,
to listen to us.

*

silvery organ-
pipe, squat gutterspout: through which
pumped all the weather.

*

one summer long
fully sated. then, with storm,
it bubbled over.

*

stay, spoke that darkness,
and your face dissolves itself
like a sugar lump.

*

old as the garden,
redolent as forest-lake.
there: barrel of styx.

*

i lifted the lid,
twitched back. the blackbird singing
suddenly darkened.

*

awash in autumn,
it leaked out by the hundreds
the heaps of black slugs.

*

what got imprinted
in me, framed in the barrel,
like a locket: rat.

*

last drop from the tree.
in the quiet, quietly,
the quivering gong.

*

a brooding, brooding;
in winter, enlightenment
as a disc of ice.

 

https://www.poetryinternational.org/pi/poem/28405/auto/0/0/Jan-Wagner/RAIN-BARREL-VARIATIONS/en/tile Besoek 28 Oktober 2021