Resensie: Oolog (Nathan Trantraal)
Saturday, February 22nd, 2020
Oolog deur Nathan Trantraal, Kwela Boeke. 2020.
Resensie: Alwyn Roux
Met Nathan Trantraal se derde bundel, Oolog (2020), bevestig hy sy plek as een van die belangrikste digters in Afrikaans gedurende die laaste dekade. Sy debuutbundel, Chokers en surivors (2013), het vir groot opspraak gesorg met onverskrokke verse, wat terugstaan vir niks of niemand nie. Sy tweede bundel, Alles het niet kom wôd (2017), het voldoen aan die hoë verwagtinge wat ’n opvolgbundel aan ʼn jong digter stel, en Oolog, sy derde bundel, is ʼn voortsetting van die gehalte digkuns wat lesers van Trantraal se digkuns verwag. Oolog is wél nie ’n maklike bundel om te lees nie. Tertius Kapp se uitspraak op die buiteblad is waar, dat “Trantraal […] poësie [vind] waar ander digters te bang is om te gaan soek”, en dis juis dié gegewe wat soos ’n vuishou tref in die maag.
Alhoewel wit bevoorregting vanuit die staanspoor gekritiseer word, vergelyk “Lupercal” (13-14) en “Petit Roux” (41), asook die ideologiese raamwerk van apartheid – vergelyk ter illustrasie die onverbiddelike vers, “16 Junie 1976” (oorklanking)” (43), is dit nie die lewens van “wittes” wat die kollig inneem of kritiek verkry nie. Sy verse handel oor die stories wat sigself afspeel op die tuisfront, vertel vanuit ʼn eerlike, dog selfkritiese oogpunt, wat telkens resonansie vind in die gemoed van die leser.
Ek herhaal: dis nie ’n maklike bundel om te lees nie – dis oolog op die tuisfront, buite die confines van ’n gemaklike lewe, wat al te dikwels vanuit ʼn wit kyk (“White Gaze”) op ʼn venynige, rassistiese wyse veroordeel word. Die foto op die voorplat blyk ʼn vreedsame, onskuldige portret uit te beeld, van ʼn bruin man wat ʼn banjo bespeel, maar natuurlik is dit ʼn strategie wat die digter aan dag lê met die doel om te benadruk: lees dieper, jy sien nie wat jy dink jy sien nie. Die figuur is ʼn bestuurder van die Kaapse Korps, ʼn reeks militêre eenhede, wat aan die 6de Suid-Afrikaanse pantserdivisie buite Bologna gedien het – vergelyk “Abyss seen ya (1941)” (29):
Abyss seen ya (1941)
He who fights with monsters should be careful lest he thereby become
A monster. And if thou gaze long into an abyss, the abyss will also gaze
into thee.
– Friedrich Nietzsche, Beyond Good and Evil
Ennit gebee so vinnag
soesie Twiede Advent
Die een moment is Jacob Africa
ʼn man wat wandel innie Here
ʼn man van min woore
Niks om te sê nie
Die next moment lê daa ʼn Italian
saam sy derms innie sand
En roep allie saints en virgins
in Abyssinia ytie slaap yt op
Die next moment sit Jacob wee
in stilte mettie manne vannie
6th Armoured Division
mette storie om te vetel
vi sy kleinkinnes eendag
Oppie dae wanne hy so dronk is
dat hy nie ees wiet wie hulle issie
Die gedagte dat die voorbladfoto bloot gesien word as ʼn mooi prentjie, veral wanneer die oorlogkonteks nie in ag geneem word of dan die ironie van die nasleep van die oorlog wat dié tweede strofe uitbeeld nie, kan gevra word wat nou eintlik die nut van woord- of beeldende kuns is. Wat kan gedigte dan nou eintlik beteken vir mense wat onder geweld gebuk gaan? Is dit nie ʼn “bourgeois”-besigheid nie? Vergelyk die laaste strofe van die gedig “Funny business” (45):
My vie jaa oue dogte het ingekom waa ek sit en skryf
en my gevra mette mond vol brood
wat ek doen, ek het die Kannemeyer-boek
met altwie hanne opgestel
en vi haa die photo gewys van Coetzee voo op
“I was going to write a story about this guy, baby.
But I gave up.”
Sy het net gelag en gesê,
“That sounds like a funny business, Daddy.”
Die motto tot die bundel, “Getting on fine/ Catch the next wave/ Get the move right/ Darken the wave”, deur Amen Dunes van ʼn liedjie ter besinging oor ʼn branderplankryer, getiteld “Miki Dora”, gee ʼn meesleurende ritme aan die gebeurtenisse wat sigself van gedig na gedig afspeel, maar bring ook ʼn angstigheid mee, veral met die naasliggendheid van die opdrag, “vi ammel wie klaa hulle liewens verlooit, maa elke dag nog moet opstaan vi wêk, kinnes grootmaak en om te try om lief te wies vi ieman” (dié waves is natuurlik groter as wat mens dink). Behalwe vir die branderplankryer se heroïese en charismatiese kant wat besing word, word Miki Dora ook as “de-facto racist” en “white supremacist” bestempel, ʼn gegewe wat nie in die motto vermeld word nie, maar sluierend skuilhou onder die oppervlak, asof die opdrag om dieper te lees weer eens deur die bundel benadruk word – things aren’t always what they seem!
Miki Dora gefotografeer deur LeRoy Grannis in Malibu, Kalifornië, 1963.
Die opdrag aan almal wat steeds aanhou ten spyte daarvan dat hulle reeds hul lewens verloor het, kom nie mooier na vore as in die gedig “Die eeste vyf” (24-26) nie, waarin ʼn vrou te midde van taxigeweld, die volgende versoek aan die taxibestuurder lewer – vergelyk die laaste strofe:
ʼn Vrou agte innie taxi vra virrie driver
impatiently wanne ôs gan ry
wan sy moet byrie wêk ytkom
Die ou guartjie lig sy hand op
en explain vi haa kalm hoekom hulle
hie sit en hoe sy nie
die taxi system verstaanie
Maa dai vrou kyk net dai
Alonzo Training Day-guartjie an
en sê, “Asseblief Uncle, ek vra nou mooi,
moenie op my poes wêk vandag ie
Ek praat mettie driver ek
praatie mette guartjie nie”
In “Grahamstown” (44) ʼn sleutegedig tot die bundel, bevind die spreker hom “in self-exile”, want “[d]aa is oolog annie gang waa ek vandaan kom”. ʼn Outobiografiese kode word hierdeur geaktiveer soos die digter (Trantraal) verwys na die township waar hy grootgeword het – Bishop Lavis. Die spreker “vestaan isse anne land waa ôs nou is/ ʼn Anne culture hie in wit Syd-Afrika”, maar die gevolg is dat hy sy “homeland [Bishop Lavis] mis”. Vanuit die plek waar die spreker hom tans bevind, waar “wit mense” hom “met groot oë an[-kyk]”, “vetel” hy “rondom groot glase wit wyn/ stories van die old country”:
En ek vestaan isse anne land waa ôs nou is
’n Anne culture hie in wit Syd-Afrika
Maai t maak net dat ek my homeland mis
En ek mis my vriende, die worst goeie mense
wat jy ooit sal ken, ek ken nieman bieter
En ek kan nooit wee hystoe gannie
wan is child soldiers en warlords
wat Bishop Lavis regeer
Daa is oolog annie gang waa ek vandaan kom
nou sit ek in self-exile en dink
annie mense wat nog daa is
Die bundel behou dan deurgaans dié spanning, tussen ʼn ruimte waarvandaan die spreker kom, Bishop Lavis, wat met behulp van die spreker se agternaperspektief as geweldgeteisterde ruimte gekonkretiseer word, sowel as dié waar die spreker hom tans in die hede bevind, gekenmerk deur innerlike konflik. In die openingsgedig, “Where the Wild Things Are” (9-12), voel die spreker as “donke pesoon” al die “expectation op my […]/ om extraordinarily sad te wees” by die aanhoor van Nelson Mandela se dood. Hier bevind hy hom tussen “hosts” “inne hys in Paris” – “Marianne,/ ʼn Parisian-American,/ en haar man Robin,/ ʼn South African expat”, maar sy siening oor Mandela se dood is “conflicted” –
Ammel sit geskok virre sekonde
En ek voel dai discomfort
wat jy voel as ieman vi jou ʼn gift gie
wat jy nie wil hê nie
Ek sit en try om my gesigmuscles
in formation te marshall
virre proper show of emoitions
Agterie godyn nudge ek myself vorentoe
soesie teachie mettie kind
wie skaam is om op stage te gan
My neurosis is my chief advisor
ennit sê nou vi my daa isse expectation
op my, asse donke pesoon
om extraordinarily sad te wies
Minor panic accost my
Soes as jy voo jou hys staan
en jy sê “Ek is sieke my keys is hie”
tewyl jy krap inne oovol sak
en ammel vi jou politely wag
om oep te maak
Die waarde van die gedig is daarin geleë dat alternatiewe sienings oor Mandela bedink word, eerder as die populêre siening om hom as “modern saint” uit te beeld. Dit is dan ook die intellektuele aard van Trantraal se digwerk wat vir my vooropstaan. Ek lees sy digkuns omdat dit gedigte is wat draers is van sterk idees. Trantraal se digwerk is nie sommer oorloopsels van sterk gevoelens à la Wordsworth nie, maar idees oor polities-maatskaplike werklikhede wat gestalte in versvorm verkry. Dit beteken nie dat sy gedigte ontdaan is van stylfigure of beeldspraak of lees soos ʼn filosofie-opstel nie; inteendeel, die krag van sy gedigte is die soepel, ritmiese en meesleurende gebruik van taal.
Ten slotte: die belang van die poësie is veronderstel om die lewe te omvat en dit is wat Trantraal regkry. In “Gie vi my ʼn baby” (56) word dié gegewe soos volg tot vlees en bloed uitgewerk:
Gie vi my ʼn baby
Jy vra my eendag wat poetry is
ʼn Attempt ommie wêreld te contain
in so min woore as moontlik
Toe ek sien jy verstaanie
Het ek ʼn quote met jou gedeel
Nie die woore van Alexander Pope
of Walt Whitman ie
Maa die van my vriend Pangatollie,
“My broe ek wil noggie kondom ansit
Daa wys hai goose my, ‘Gie vi my ʼn baby’
Toe gie ek ha ʼn baby, sy willit han hê.”
En nou êrens oppie Cape Flats
loep daa ʼn klein laitie rond
wie die son, die wind ennie
rien virrie eeste ke gevoel et
Wie honge, fear, pyn, joy,
liefde en haat gan ken
Wie gan liewe en doodgan
Dais poetry, min of meer
