Menu
Versindaba
  • Nuwe Bundels
    • Digbundels (2024)
    • Digbundels (2023)
    • Digbundels (2022)
    • Digbundels (2021)
    • Digbundels (2020)
    • Digbundels (2019)
    • Digbundels (2018)
    • Digbundels (2017)
    • Digbundels (2016)
    • Digbundels (2015)
    • Digbundels (2014)
    • Digbundels (2013)
    • Digbundels (2012)
    • Digbundels (2011 & 2010)
  • Resensies
    • Resensies
    • Resensente
  • Gedigte
    • Gedigte (A-L)
    • Gedigte (M-Z)
    • Kompetisies
    • Vertalings
      • 100 Duitse bestes uit die 20ste eeu
  • Digters
    • Digters
    • Onderhoude
    • Stemgrepe
  • Skryfhulp
  • Borge
  • Oor Versindaba
    • Kontak
Versindaba
9 March 202110 March 2021

Resensie: Konfessies, kaarte en konterfeitsels (Joan Hambidge)

 

 

Konfessies, kaarte en konterfeitsels. Deur Joan Hambidge. 2021. Imprimatvr. ISBN 978-0-620-90397-4 

Resensie: Bernard Odendaal

 

Die opnoeming wat met alliterasie gepaard gaan in die titel van hierdie nuutste toevoeging tot Joan Hambidge se digoeuvre – haar bundels tel nou al sowat twee dosyn – suggereer tegelyk verskeidenheid én samehang.

Die opskrif van die bundel kan trouens gesien word as merker van meer as net die tematiese, stilistiese en selfs vormverskeidenheid wat daarin onderdak gebring is. Talle kenmerke en bekende motiewe uit haar werk, en die verweefdheid van dié bundel daarmee, word ook in die gedagte geroep. Op ʼn manier is dit ʼn digterlike samevattingsblik wat gebied word, bykomend beklemtoon deur die verwysings na en aanhalings uit vorige bundels van haar (naas, op nou al kenmerkende wyse, dié van ʼn magdom ander skrywers) wat oral opduik.

In Konfessies, kaarte en konterfeitsels val die belesenheid van Joan Hambidge as akademikus en leesavonturier dus weer eens op. Die talle motto-aanhalings en ander intertekstuele toespelings, die aanhalings in en ontlenings uit ʼn verskeidenheid tale, die inspan van teoriekonsepte en vakterminologie, spreek algar hiervan. As leser moet jy, as jy nie reeds Hambidge se wye verwysingsveld deel nie, bereid wees om na te lees en na te slaan as jy wil saamreis onderweg na sin in ʼn gedig soos die een waarmee die bundel afgesluit word. Ek haal, naas die titel, net die openingstrofe daarvan aan.

 

            Viaticum

Carthago delenda est?

Op hierdie reis stap ek verby

die Al Kasbah-moskee

terug tot by die Av. H. Bourguiba,

die vreemdklinkende name

soos ʼn klip in my skoen:

in simplicitate cordis?

Die tour de l’horloge wys tyd,

die St. Vincent de Paul-katedraal

staan stoets op ʼn kerkhof waar die dooies

tydloos rus, ruggespraak hou,

soos jy wat immer

vir my proviand verskaf het

en steeds bly doen

met my hart op my mou

elisie én illusie

tussen aankoms en vertrek

ʼn sakrament van verlies.

 

Daar is min reisdigters in Afrikaans wat by Hambidge kan kers vashou. Die woord “kaarte” in die bundeltitel dui al aan dat dié motief weer belangrik is. Sulke reise is, om by twee gedigtitels uit afdeling IV te leen, van sowel “uitwaartse” as “inwaartse” aard, meermale gelyktydig so. Wat eersgenoemde betref, is dit hierdie keer veral Suid-Amerikaanse, Noord-Afrika- en Verre-Oosterse bestemmings wat aangedoen word. In die vyf gedigte uit die reeks “By Jeroen Bosch se triptieke” (afdeling IV) kom nog méér wêrelddele ter sprake. Vraagstukke oor die eie kunstenaarskap tree, by wyse van gesprekvoering met ʼn mentorfiguur (“HJS”), hierin tesame met dié oor Bosch s’n na vore. Ook indrukke uit ʼn buurlandse besoek val met digterskapbesinnings saam, naamlik in ʼn gedigtedrieluik (“Landskap: Namibië”) uit afdeling VIII. Laasgenoemde sluit, met ʼn kopknik rigting D.J. Opperman, met welluidende Namibiese plekname –“Aftelrympie” – maar waarvan die slotsom aan voorspelbaarheid mank gaan:

 

Pas, hoogte,

kloof,

vlei, berg,

noutes

hier in soveel

tale uitgekerf.

 

Sulke ars poetica-gedigte, die “konterfeitsels” waarvan in die bundeltitel en in die gedig “My moeder praat met haarself” gewag gemaak word, en waarvolgens “die waarheid geleuentaal” kan word (“Marilyn Monroe en Arthur Miller”; oorspronklike kursivering), is sterk aanwesig, in ooreenstemming met wat ʼn mens al leer verwag het van opvolgende Hambidge-bundels. Die gesprekke wat aangeknoop word met “HJS” in hierdie verband, is al genoem. Dié “geliefde mentor”, soos hy bestempel word in die gedig “Pase”, is wyle Henning Snyman, in lewe ʼn gesiene literator aan onder andere die Universiteit van Kaapstad en wat besonder insigryk oor die digkuns kon skryf. Hy was voorheen Hambidge se studieleier en reeds in vroeër bundels ʼn gespreksgenoot vir haar. Hy is sowat vier jaar gelede oorlede, enkele maande ná Hambidge se moeder, juis in die tyd toe die gedigte in Konfessies, kaarte en konterfeitsels aan ’t ontstaan was (aldus Hambidge self, in ʼn onderhoud wat elders op hierdie webblad verskyn).

Op besonder boeiende wyse word, met benutting van Julia Kristeva se konsep van die chora soos dit slaan op die vroegste stadium van psigoseksuele ontwikkeling, in meerdere gedigte verbande gelê tussen die lewegewende potensiaal van die baarmoeder en van die gedig – in beide gevalle, helaas, van onvermydelik tydelike aard. Hiervan is die volgende gedeelte uit gedig 5 van die reeks “Die grein van die stem” (afdeling I), met ’n ironiegelade woordspeling aan die heel einde, ʼn sprekende voorbeeld:

 

Nege maande

en drie dae lank

het ek geskuil

in jou moederbuik.

Terug in die chora

skandeer ek die verliese

in my –

die afwysende moeder,

die liefhebbende moeder,

die versorgende moeder,

die treurende moeder,

die moeder wat vertrek …

En hierdie gedig,

ʼn swart sonar skerp belig,

voorspel

ʼn posisie

fataal.

 

Verwant hieraan is die “matriosjka-” oftewel skilpop-motief wat in enkele gedigte opduik (“Pase 2018”; gedig 3 uit die reeks “My moeder”), naamlik as beeld van identiteit-veelvuldigheid. Ek “skil die woorde af / tot by soveel genderidentiteite”, skryf Hambidge in laasgenoemde gedig. Op pynlik ontroerende wyse word die vervreemdende van sodanige (her)definiëringstrewe bely in “Immigrant”, waarvan enkele strofes soos volg lui:

 

Stuksgewys word jy afgeskil,

ingedwing, uitgevang:

Daar is stof op jou skoene.

Deeglik besin en afgedwing

om ou verwysings en verswygings

vir oulaas weg te boen.

[…]

Nou is daar net die inlaut oor,

die binneklanke van taks

en taksering.

Verduur die proses,

hoe duur die proses

van ʼn opname:

die self geskei

van die krassende self.

 

Hambidge het haar reeds dekades gelede naas Johann de Lange gevestig as ʼn rigtinggewende verkenner en vertolker van die gay-belewing in die Afrikaanse digkuns. In hierdie bundel vind die gendertematiek ʼn besonder skrynende uiting deurdat dit, veral in die gedigte waarin die oorlede moeder aangespreek word, belig word in terme van matriargale en ander familiale rolverwagtinge. Sulke apostrofiese “konfessie”-gedigte – om weer die bundeltitel te betrek – veral dié in die reeds vermelde reekse “Die grein van die stem” en “My moeder”, maar ook enkele familiegedigte in afdeling X, behels myns insiens die ware hoogtepunte van die bundel.

Daarom dat Konfessies, kaarte en konterfeitsels as ʼn waardige teenhanger gesien kan word van die versameling vaderfiguur-gedigte wat Hambidge in Dad (2006) byeengebring het. Vandaar ook dat Hambidge die volgende twee versreëls uit “My ouers”, ʼn gedig wat by haar 2015-bundel Matriks ingesluit was, bevestigend kan aanhaal in gedig 3 van die “My moeder”-reeks: “Haar stem die metrum van my verse, / sy hand die vorm van my verse.”

Dit was nie net Hambidge se “geliefde mentor” wat haar akademies en digterlike gestimuleer het nie. Die aansporing wat van haar oorlede moeder uitgegaan het, was van ewe deurslaggewende belang vir haar in hierdie opsig – hetsy, meermale, in rebelse reaksie op geykte verwagtinge.

 

Ars poetica

My ma lees vir ons voor

uit Little women;

niks van dié verhaal

kan ek nou onthou nie:

net haar poging om my

in optima forma te kry,

ek versamel spinnekoppe

en bestudeer reptiele

in die buitelug

agter hierdie verhaal om

bou selfs ʼn plastiekmodel

met ʼn padda se binnegoed

netjies inmekaar gepas

soos ʼn perfekte gedig,

wat al die bloed en derms

moet afwas, uitwis, uitgooi,

wegsteek, weghou,

sodat die eindproduk,

met Bostik aan mekaar geplak,

pienk en groen en rooi geverf,

paraat op ʼn staandertjie kan pas.

Daar het toe dadels

van my ma se vermanings gekom.

 

Haar moeder was en is vir haar in bepaalde opsigte, so skryf Hambidge in die eerste gedigdeel van die genoemde tweeluik “Landskap: Namibië”, “ʼn split-scene-konfigurasie”. So ʼn konfigurasie behels die instelling van, byvoorbeeld, ʼn selfoon sodat die voorwaarts fotograferende kamera en die truwaartse selfie-kamera tegelyk werk.

Verdere aangesprokenes in Konfessies, kaarte en konterfeitsels is Hambidge se bekende digterlike geprekgenoot Johann de Lange (in “Landskapvers”), maar ook, op nou al verwagte wyse, nasionaal en internasionaal bekende figure van dikwels populêr-kulturele allure (in afdeling VII). Aan Marilyn Monroe word daar selfs drie gedenkgedigte afgestaan – ʼn tragiese vroueseksualiteitfiguur oor wie “poësie-paparazzi” (“Marilyn Monroe: stillewe in wit”), waaronder ʼn aantal Afrikaanse digters, “kloekmoedig bly dig” (“Marilyn Monroe en Arthur”). Sulke “ikoon”-gedigte (luidens “Dawid Bowie [1947–2016]”) bevat dikwels egter ook iets konfessioneel met betrekking tot Hambidge as mens en digter self.

Die feit dat die afdelings genommer maar ongetiteld is, kan gesien word as aanduiding dat die gedigte in hierdie bundel rondom bepaalde tematiese fokuspunte gegroepeer staan sónder dat sulke indelings streng afbakenend funksioneer. Die “konfessies”-, “kaarte”- en “konterfeitsels”-motiewe duik, telkens in ʼn mindere of meerdere mate verweefd, dwarsdeur die bundel op.

Plek-plek is gedigte ingesluit wat myns insiens esoteries aandoen – soms weens die moeilik agterhaalbare interteks-verwysings daarin (in “Chirografie”, byvoorbeeld), ander kere weens dubbelsinnige (troebele?) stelwyses. Ter illustrasie van laasgenoemde haal ek die openingsin van “Moeder: jeugfoto” aan:

 

Op ʼn ou vergeelde foto sit my moeder,

tot nou onbekend vir my, die kyker,

op Kersdag 2017, ʼn nakyk, stil nagelaat

met ander beelde aan haar erfgename.

 

Is dit die foto of die moeder wat “tot nou onbekend vir my” was? Eersgenoemde, veronderstel ʼn mens aanvanklik. Die sintaktiese nabyheid van “moeder” en “onbekend” laat egter deurskemer dat laasgenoemde waarskynlik ʼn faset van (ook) die moederfiguur benoem. En van wie kom die “nakyk”? Van “die kyker” (die “ek” in die gedig)? Van die moeder op die vergeelde foto? Albei?

In ʼn gedig oor haar oorlede moeder se “gewoonte om kajuitraad / te hou met haarself in die kombuis” (“My moeder praat met haarself”) wonder die digter, met implikasies vir haar eie (en alle) digterskap, oor die relevansie en nut van sodanige “intieme binnespraak”: “Wat is hierdie selfpraat of soeke tog / vir ʼn Ideale-leser-of-toehoorder?”

Wel, Konfessies, kaarte en konterfeitsels het my díkwels geboei en ontroer. As bundel van die hand van een van ons bekendste literator-digters is dit ʼn bydrae wat ek, die enkele punte van moontlike kritiek ten spyt, kwalik sou wou sien ontbreek op my poësierak. Dit gaan dié plek van onmisbaarheid inneem langs vier ander publikasies deur Afrikaanse veteraandigters by die jonge Imptimatvr-uitgewershuis: Pirow Bekker se Aan die deur van die wis en die onwis, Dolf van Niekerk se Berigte uit die skemerland en Johann Lodewyk Marais se Insektarium en ander gedigte en Veldboek.

 

 

Deel:

  • Click to share on Facebook (Opens in new window) Facebook
  • Click to share on X (Opens in new window) X

Like this:

Like Loading...

Lees meer

← Onderhoud met Joan Hambidge (Konfessies, kaarte en konterfeitsels)

Lewer kommentaar Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Meeste gelees

  • Augustus-kompetisie
  • Resensie: “om my kastele in Spanje te sloop” (jaco barnard-naudé)
  • Resensie: "wanneer woorde asemhaal" (Maritha Broschk) & "swartland" (Rudolph Willemse)
  • Sonja Loots in gesprek met Alwyn Roux oor "Weerskyn"
  • Resensie: "Kinderlê" deur Lynthia Julius

Nuutste bydraes

  • Resensie: “De Ontdekking van het eiland: breytenbachiana” (Yves T’Sjoen)
  • Resensie: “Feesmaalgang” (Dietloff van der Berg)
  • Jacobus Swart. Franz Kafka
  • Gerard Scharn. Abstract portret door Wopko Jensma
  • Marthé McLoud. Gogo

Nuutste kommentaar

  1. Gerard Scharn on Jacobus Swart. Franz Kafka14 May 2025

    Beste Jacobus Swart, het leven van Kafka kort maar compleet weergegeven. Tientallen boeken hoeven nu niet meer gelezen te worden.

  2. Ena on Celesté Fritze. Vergetedal8 May 2025

    Mooi, Celeste!

  3. Barbara Steyn on Celesté Fritze. Vergetedal8 May 2025

    Soooo mooi beskryf!!!

  4. Anira van der Walt on Floris van Zyl. ‘n tafereel van haat en lus en liefde7 May 2025

    Pragtige gedig Floris.

  5. Anita Van der Walt on Nuwe Versindaba-kompetisie: Skryf ‘n ekfrastiese gedig7 May 2025

    Ekfrasties se moer Eksellent eksekutief Eksklusief eksegeties Eksoties beproef

Kategorieë

  • Artikels, essays, e.a.
  • Binneblik
  • Blogs
  • Digstring
  • Gedigte
  • Kompetisies
  • Nuus / Briewe
  • Nuwe Publikasie
  • Onderhoude
  • onderhoude
  • Resensies
  • Stemgrepe
  • Uncategorized
  • Vertalings
  • VWL 50 jaar later
  • Wisselkaarten
©2025 Versindaba | Ontwerp deur Frikkie van Biljon
%d