Resensie: vissers van woorde deur willen de swijger, Minimal Press, 2022
Resensent: Marlies Taljard
In Lukas 5:8-10 gee Jesus sy dissipels opdrag om “vissers van mense” te word, met ander woorde om Hom na te volg, bedoelende dat hulle mense in kontak sal bring met sy leerstellinge, om ʼn bepaalde roeping uit te leef en sodoende tot dieper insig te kom. Met hierdie verhaal as interteks kan mens dan waarskynlik die bedoeling agter de swijger se bundeltitel “vissers van woorde” interpreteer.
“[V]issers van woorde” is willem de swijger se debuutbundel en bevat 60 gedigte oor uiteenlopende temas. Die bundel is nie formeel tematies of volgens rubrieke ingedeel nie en dit lyk asof gedigte ook nie streng volgens temas gerangskik is nie – nie dat dit ʼn formele vereiste vir digbundels is nie, maar dit help tog die leser om sin te maak of ʼn bepaalde “lyn” in die bundel raak te lees. Myns insiens het hierdie bundel nog redelik ingrypende redaksie en veral ʼn skerp snoeiskêr nodig. Die digter het beslis talent, maar dissipline ontbreek – te veel “darlings” het by die agterdeur ingeglip.
Ten spyte daarvan moet ek toegee dat dit ʼn bundel is wat maklik toeganklik is. Wat digterlike tegniek betref, kom heelwat verskillende digvorme voor, van prosagedigte of prosa-agtige gedigte (pp. 13, 46, 78) en vrye verse tot gedigte met vaste vorms en rymskemas met of sonder rym. Klassieke vorme is egter grootliks afwesig. Die meeste gedigte is beskrywend van aard. Wat steurend is, is die onnodige woordrykheid, byvoorbeeld in die gedig “winternag” (p. 42):
krakend, kreunend
hang yskristalle byna bewend
wit wapperend soos linte
aan die nag se weglêsnor
die uitspansel is geborduur
met kruissteek
met klingende klokkies
met maanlig wat sierlik vloei
blink maalkolke kantel
van horison tot horison
(…)
Soms kom treffende metafore voor, soos in “bly” (p. 43):
vir my bly jy steeds die smaak
van ʼn stroopsoet, yskoue
turksvy
(…)
ʼn Poëtiese tegniek wat by herhaling (en byna tot vervelens toe) in die bundel voorkom, is die parallelisme – sekerlik dié mees prominente poëtiese tegniek van die Ou Testament. Dit is ʼn tegniek wat onder andere gebaseer is op herhaling, variasie en sintaktiese uitbreidings. Dikwels word sinonieme gebruik, maar ook semanties verwante woorde en frases en selfs teenstellings. ʼn Goeie voorbeeld kom voor in die slotgedig van die bundel, “seënbede” (p. 83):
mag die Here
die ewige, die almagtige, die barmhartige –
wat aan die begin
die hemel en die aarde
geskape het
in wording gespreek het
in die lewe geroep het
met slegs sy woorde
wat vormvas en patroonmatig
lewe elegant georden het uit wanorde
wat herskep uit genade
en steeds skep –
hom oor jou ontferm
(…)
Sowel op tematiese vlak as op poëtiese vlak steun die digter sterk op die Bybel. Ek dink aan gedigte soos “gedig vir Ma” (p. 23), “my seer plekke” (p. 54), “maatemmer” (p. 58) en ‘ʼn Bolandse beryming van Psalm 125” (p. 74).
Ander temas wat voorkom, is die Suid-Afrikaanse landskap, soos in die gedig “droomblou berge” (p. 73):
laat tog
my drome
se blou berge
met sonsondergang
stadig
in room
bedek word
met chroom
oortrek word
sonder woorde
pienk word
soos rose
wat blom
soos salm
wat stertklappend
stil
wegswem
saam met jou
die donkerwordende
nag
in
Hierdie is een van die “mooi” gedigte in die bundel wat egter in terme van poëtiese tegniek veelvuldig tekort skiet. Een aspek wat in hierdie bundel (soos in die gedig hierbo) nie behoorlik verreken word nie, is tipografie en die afbreek van versreëls wat in die bostaande gedig (soos in baie ander gedigte) voorspelbaar word en waar die digter dus die geleentheid verspeel om addisionele kommunikatiewe waarde deur middel van tipografie aan ʼn gedig toe te voeg.
Liefdesgedigte kom in oorvloed voor: “vandag laat ek my hart / in jou veilige bewaring” (p. 20), “ek dra jou in my hart / soos ʼn blinkbrandende fakkel” (p. 69). Aan die moeder word drie gedigte opgedra: “kwyn en blom” (p. 17), “gedig vir Ma” (p. 23) en “moeder” (p. 71). Oor die vader een gedig: “om met ʼn engel te stoei” (p. 34). Geloof is een van die temas wat die meeste aan bod kom. Een van die treffendste verse in die bundel:
gebed vir wyn
Here, as dit u wil is:
pluk my van waar ek gemaklik hang,
ry my skud-skud aan na waar ek moet wees,
sif al my onsuiwerhede uit –
kraak, deur swaarkry en beproewing, my dop
sodat dit die sap in my bevry
en dan, o God, maak tog wyn van my
– gebalanseerd en vanuit die aarde –
geskik vir u hemelse banket.
Vir Coenie
(p. 19)
Soos die titel aandui, is woorde en taal ʼn belangrike tema in die bundel, soos dit in die openingsgedig, “my taal” (p. 9) verwoord word en ook in die gedigte “my woorde” (p. 62) en “gewaarwording” (p. 63).
Ten slotte: hierdie bundel bevat aangrypende en inspirerende gedigte. Dit speel veral in op religieuse temas – nie slegs nie Bybel nie, maar op die wyse waarop ons op aarde met onsself en ons medemense saamleef. Veral lesers wat nié gerig is op literêre leesstrategieë nie, sal hierdie bundel geniet vanweë die menslikheid van die verse en die egtheid van die numineuse belewenisse wat daarin vervat is. Ek beveel dit aan vir opbouende leesstof en as geskenk vir ʼn geliefde persoon.